Project Gutenberg's Literatura Mondo, numero 1, 1922 Oktobro, by Various  
  
This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most  
other parts of the world at no cost and with almost no restrictions  
whatsoever.  You may copy it, give it away or re-use it under the terms of  
the Project Gutenberg License included with this eBook or online at  
www.gutenberg.org.  If you are not located in the United States, you'll have  
to check the laws of the country where you are located before using this ebook.  
  
  
  
Title: Literatura Mondo, numero 1, 1922 Oktobro  
  
Author: Various  
  
Editor: Teodoro Schwartz  
  
Release Date: May 14, 2016 [EBook #52062]  
  
Language: Esperanto  
  
Character set encoding: UTF-8  
  
*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK LITERATURA MONDO, NUMERO 1 ***  
  
  
  
  
Produced by Andrew Sly and Roel Haveman. Music prepared  
by Linda Cantoni.  
  
  
  
  
  
  

Unu'a Jar'o

Numer'o 1

1922 Oktobr'o

Literatur'a
Mond'o

Redakt'a Komitat'o:
Juli'o BAGHY * Koloman'o De KALOCSAY
PAŬLO BALKÁNYI * PAŬLO LENGYEL
ADALBERTO BAYER

Respond'a Redaktor'o:
D^Ro Teodor'o SCHWARTZ

Redakt'ej'o Kaj Administr'ej'o: BUDAPEST Vi, ANDRÁSSY-Ut 81

Pres'it'a: Glob'us Pres'art'institut'o A. S.

Literatur'a Mond'o

Nask'iĝ'is gazet'o. Ge'patr'o'j, parenc'o'j, kon'at'ul'o'j star'as ĉirkaŭ la lul'il'o kaj pen'as, kun tim'em'a esper'o, diven'i la sort'o'n de la nov'e'nask'it'o. Al'ven'as D-ro. Okul'vitr'o kun venen'a krajon'lanc'o en la man'o, vest'it'a per mal'bon'humor'a'j recenz'manuskript'o'j kaj grumbl'ant'e, ek'tir'int'e si'a'n long'a'n barb'o'n, li dir'as: „La infan'o ne est'as viv'kapabl'a, ĝi est'as hered'e mal'san'a, la ge'patr'o'j ja sufer'as je pez'a mal'san'o, je la Gazet'fond'a Febr'o.“

Ge'patr'o'j'n, parenc'o'j'n, kon'at'ul'o'j'n, — kial ne'i — ek'kapt'as tim'o. Tamen, ili esper'as. Ili atend'as la ven'o'n de bon'a fe'in'o. Ili sci'as, ke la ĉarm'a Fe'in'o de l’ Art'o vag'as sen'hejm'e tra la Esperant'a mond'o, kaj nur almoz'e ĝi ricev'as lok'o'n, por ripoz'i iom ĉi tie kaj tie. Ĉu ŝi ne ek'kon'os, ke ni'a infan'o dediĉ'is al ŝi si'a'n tut'a'n viv'o'n? Ĉu ŝi'n ne sav'os el la mal'bon'a sorĉ'o, kiel en la fabl'o, la naiv'a klopod'o de sen'kulp'a kuraĝ'ul'et'o? Ĉu ŝi rekompenc'e ne de'flank'ig'os la profet'it'a'n mal'bon'o'n? Ĉu ŝi ne help'os la infan'o'n, kiu ŝi'n elekt'is patron'in'o ador'at'a? Ge'patr'o'j, parenc'o'j, kon'at'ul'o'j esper'u! Vi elekt'is bon'e! La Art'o est'as potenc'a patron'in'o. Je ŝi'a dolĉ'a voĉ'o la hom'o'j plezur'e mal'ferm'os por ni'a infan'o la kor'o'n. Kaj — ebl'e eĉ la mon'uj'o'n.

Kaj — la infan'o ja ne est'as tut'e nov'nask'it'o. Ĝi jam viv'is iam, antaŭ tre mult'a'j jar'o'j, antaŭ la milit'o; ĝi kresk'is bel'esper'ig'e sed — ho, ni ne parol'u long'e pri afer'o'j, kiu'j dolor'as — ĝi for'brul'is en la terur'a fajr'o neni'o'n indulg'ant'a. Sed ni ne serĉ'u kia'manier'e — ebl'e oni trov'is la sep sorĉ'a'j'n vort'o'j'n pri kiu'j Ramigan parol'as en la leg'ot'a hind'a fabel'o, jen ĝi el'salt'is el la cindr'o'j gaj'e, rid'et'ant'e kaj ebl'e eĉ en cent'obl'a bel'ec'o. Ok'jar'a ĝi komenc'as si'a'n du'a'n viv'epok'o'n, ĝi trov'as jam tro mal'vast'a la lul'il'o'n, vol'as ek'vag'i al la grand'a mond'o. Bon'a'n voj'o'n, kar'a!

*

Kar'a'j Sam'ide'an'o'j! Kiam ni ek'ir'ig'as ni'a'n revu'o'n, kiu vol'as est'i pur'e kaj plen'e literatur'a, ni opini'as, ke ni kompens'as grav'e sent'at'a'n mank'o'n de la Esperant'ist'a viv'o. La „Lingv'o Inter'naci'a“ kaj „La Revu'o“ bedaŭr'ind'e ĉes'is dum la milit'o, kaj ili apenaŭ re'aper'os. La angl'a „Literatur'o“, kvankam bon'e redakt'at'a, valor'a kaj bel'aspekt'a, ne pov'as plen'um'i ĉi tiu'n task'o'n pro si'a mal'grand'a ampleks'o kaj mal'oft'a aper'o. En la ceter'a'j gazet'o'j la literatur'o est'as nur gast'o, kvankam bon'ven'ant'a, sed tre mal'riĉ'e regal'at'a. Pli long'a'j novel'o'j, eĉ poem'o'j ne pov'as aper'i pro mank'o de lok'o.

Oni ver'e embaras'iĝ'as, vol'ant'e i'o'n traduk'i por Esperant'a gazet'o: oni ja vol'as traduk'i nur ĉef'verk'o'j'n, ver'a'j'n perl'o'j'n, sed la lim'o'j difin'it'a'j de la gazet'o'j est'as konven'a'j nur por mal'long'a'j skiz'o'j aŭ pli long'a'j anekdot'o'j. Mi est'as konvink'iĝ'int'a, ke la ne'kompren'ebl'a'n material'mank'o'n de kelk'a'j gazet'o'j kaŭz'as ne la mal'labor'em'o de la kun'labor'ant'o'j, sed ĝust'e la mal'vast'a'j lim'o'j difin'it'a'j, kiu'j tre mal'facil'ig'as la serĉ'o'n de konven'a literatur'aĵ'o.

Sam'a est'as la afer'o pri recenz'o'j. Recenz'o'n nepr'e bezon'as ĉiu literatur'o. Sen la valor'mezur'ant'a kontrol'o de la kritik'o ĝi degener'as, pere'as. Kaj kio est'as la etern'a re'kant'aĵ'o en la recenz'o'j? „La verk'o merit'us ja... ktp. ktp... sed la mank'o de lok'o...“ Sam'e pri disertaci'o'j pri'trakt'ant'a'j lingv'o'n, bel'art'o'n, beletr'ist'ik'o'n, muzik'o'n ktp. Ĉie kaj ĉie la mank'o de lok'o, ĉi tiu ok'a egipta mizer'o... eksterm'u la mal'nobl'a'n.

Eksterm'i ĝi'n, jen la cel'o de ni'a pen'o. Don'i lok'o'n por ĉiu valor'a verk'o original'a aŭ traduk'it'a, ke fin'e, for'las'int'e la ŝim'a'j'n tir'kest'karcer'o'j'n ili ven'u en la sun'lum'o'n. Varb'i ĉiu'j'n talent'a'j'n verk'ist'o'j'n, ebl'e eduk'i nov'a'j'n, far'iĝ'i la centr'o de la literatur'a mond'o Esperant'ist'a. Mal'long'e: ni vol'as kre'i la literatur'a'n gazet'o'n, kiu'n ni bezon'as.

Special'a'n program'o'n krom'e ni ne don'as. Ĉio rilat'a al ĉiu'j spec'o'j de l’ art'o trov'os ĉe ni lok'o'n. Ĉu mal'nov'mod'a, ĉu modern'a aŭ super'modern'a — al ni est'as egal'e — se ĝi est'as verk'o interes'a kaj valor'a.

LOTZ: Muz'o

Konkur'i ni ne vol'as. La naci'a'j Esp. gazet'o'j ja hav'as tut'e ali'a'j'n teritori'o'j'n de l’ ag'ad'o. „Esperant'o“, kiel la gazet'o de la oficial'a Esperant'ist'a viv'o, nepr'e neces'a por ĉiu ver'a Esperant'ist'o, star'as ekster konkur'o. La vigl'a „Esperant'o Triumf'ont'a“ per si'a'j plej'nov'aĵ'o'j, freŝ'a'j raport'o'j, anonc'o'j, parol'ej'o'j ktp. ktp. est'as kvazaŭ la gazet'o de la Esperant'ist'a politik'o, kiu instig'as kaj don'as material'o'n por propagand'o, kie oni la metod'o'j'n pri'parol'as, pri l’ sukces'o'j ĝoj'as, pri l’ mal'sukces'o'j grumbl'as, kie oni disput'as, konsil'as kaj refut'as. Ili'n ni ne pov'as anstataŭ'i per ni'a tut'e literatur'a, nur lingv'e Esperant'a en'hav'o. Ni vol'as okup'i la lok'o'n de neni'u, ni vol'as okup'i la lok'o'n de mank'o grav'e sent'at'a en Esperant'uj'o.

Kaj rev'o'j'n ni hav'as, ĉar ni est'as Esperant'ist'o'j, do rev'em'ul'o'j profesi'a'j. Ni rev'as pri grand'a du'on'monat'a inter'naci'a revu'o 80-paĝ'a, kies elegant'a ekster'aĵ'o, mult'flank'a en'hav'o, abund'a riĉ'ec'o est'us valor'a amuz'il'o, kor'a plezur'o kaj ver'a trezor'o por ĉiu literatur'am'ant'o, kaj ankaŭ frap'ant'a propagand'il'o pri la kapabl'o kaj potenc'o de ni'a lingv'o. Pri revu'o, kies trezor'o'j est'us perl'o'j ankaŭ de la mond'literatur'o, ili'n oni traduk'us en naci'a'j'n lingv'o'j'n. Pri revu'o, sur kies paĝ'o'j, ebl'e aper'os foj'e la unu'a grand'a, mond'kon'at'a, dolĉ'parol'a poet'o'geni'ul'o Esperant'ist'a.

Kompar'e al ĉi tiu'j rev'o'j ni'a nun'a numer'o est'as tre modest'a ekzempler'o. Ni ja ne vol'as fier'i pri tio, kio ni est'as, sed pri tio, kio ni vol'as est'i. Kaj ni ne vol'as, kaj ne pov'as far'i la gazet'o'n sol'a'j. Bon'ven'o'n, kar'a'j sam'ide'an'o'j-verk'ist'o'j ĉiu'land'a'j! Kaj bon'ven'o'n, kar'a'j abon'ant'o'j!!!

Sam'ide'an'o'j! Pri'pens'u la grav'o'n de l’ moment'o! Se ni'a entrepren'o — kiu'n ni baz'is je vi'a fervor'o, ofer'em'o, am'o al la afer'o, kaj kies financ'a flank'o est'as cert'ig'it'a por unu jar'o — mal'prosper'os, tio est'os hont'o por la tut'a mov'ad'o: pruv'o, ke la popol'o Esperant'ist'a est'as sen'signif'e mal'mult'a, aŭ — ke ĝi ne est'as ankoraŭ matur'a por sub'ten'i literatur'a'n gazet'o'n, ĝi interes'iĝ'as nur pri poŝt'kart'inter'ŝanĝ'ad'o'j, kabared'o'j, ekskurs'o'j, maksimum'e pri io-uj'o-batal'o'j. Mal'prav'ig'u ĉi tiu'j'n pens'o'j'n, kiu'j ebl'e ek'kapt'as ni'n kelk'foj'e dum pesimist'a'j hor'o'j, sed kies prav'iĝ'o est'us por ni la plej dolor'a sen'iluzi'iĝ'o. Montr'u al la mond'o, ke la Esperant'ism'o de'met'is si'a'j'n infan'ŝu'o'j'n! Kaj se nur la du'on'o de ni'a'j rev'o'j efektiv'iĝ'os, do... sed fin'pens'u, kaj pri'rev'u mem, vi ja est'as Esperant'ist'o'j, do rev'em'ul'o'j profesi'a'j.

*

Kaj nun, kar'a infan'o, ir'u kie'n la sort'o konduk'as vi'n. Mi ek'silent'as, nun salut'u vi la leg'ant'o'j'n, ebl'e vi'a naiv'a infan'voĉ'o pli profund'e penetr'os en la kor'o'j'n. Aŭd'u:

Ĉe la mal'antaŭ'a pord'et'o de la teatr'o ĉiu'vesper'e la sam'a jun'ul'o atend'is je Gertie. Kaj kiam li plekt'is si'a'n trem'ant'a'n brak'o'n en la brak'o'n rond'et'a'n de la knab'in'o kaj tir'is mild'e al si la blond'a'n angl'a'n knab'in'o'n, la sam'a jun'ul'o ĉiu'vesper'e la sam'a'n ĝem'o'n aŭd'ig'is. La knab'in'o rid'et'is. Ĉi manier'e ili vesper'salut'is unu la ali'a'n.

BENCZUR: Faŭn'o

La jun'ul'o est'is en'am'iĝ'int'a al Gertie, kaj Gertie ne est'is en'am'iĝ'int'a al la jun'ul'o. Gertie hav'is hejm'e, en Londono, fianĉ'o'n, kaj la jun'ul'o hav'is neni'e iu'n. Orf'e kaj for'las'it'e li viv'is en la grand'a urb'o, kun sen'lim'a sopir'o en si'a kor'o, ke foj'e li am'u iu'n, ke foj'e li est'u bon'a kaj dorlot'a al iu kaj per si'a ard'a am'o li varm'ig'u la kor'o'n de iu. Kiam la jun'ul'o ek'vid'is Gertie, li jam sci'is, ke li pov'os am'i nur ĉi tiu'n knab'in'o'n, kaj post'e li dediĉ'is si'a'n tut'a'n viv'o'n al ŝi. Ankaŭ Gertie est'is bon'a, afabl'a, mild'a kaj rev'em'a, kaj la jun'ul'o dum long'a temp'o ne pov'is kred'i, ke la sort'o ne destin'is ili'n unu por la ali'a. Nur kiam klar'iĝ'is, ke la fidel'o de Gertie al ŝi'a fianĉ'o est'as ne'ŝancel'ebl'a, ke ŝi'a tut'a kares'em'o kaj rev'em'o flug'as trans la mar'o'n al la hom'o, kies ring'o'n ŝi port'as sur si'a graci'a kaj delikat'a fingr'o, tiam li ek'vid'is, ke bedaŭr'ind'a mis'kompren'o si'n kaŝ'as en la afer'o. Ĉi tiu mis'kompren'o kun'port'is mult'a'j'n mal'dolĉ'a'j'n sent'o'j'n kaj la jun'ul'o'n, sen tio ne tro parol'em'a'n, preskaŭ tut'e mut'ig'is. La sen'parol'a am'ant'o est'as enu'ig'a am'ant'o, eĉ pli ted'a est'as la ĝem'ad'ant'a am'ant'o. Tamen Gertie kun silent'a toler'em'o don'is si'n al si'a sort'o, ke ĉi tio dev'as okaz'i ĉi manier'e kaj ke ĉi tiu — krom'e tre simpati'a — jun'ul'o est'as apud ŝi nur tial, ke la tut'a'n vesper'o'n li silent'u kaj mal'gaj'e rigard'u ŝi'n. Ja parol'is kaj rid'et'is ŝi anstataŭ ili ambaŭ.

El la teatr'o — kie Gertie jam de post monat'o'j prezent'is la fe'in'o'n de la Sun'o, en iu fe'a spektakl'o — ili ir'is ĉiu'vesper'e en la sam'a'n mal'grand'a'n gast'ej'o'n por vesper'manĝ'i. Venad'is ĉi tie'n ankaŭ mult'a'j el la danc'ist'in'o'j, kiu'j ne ankoraŭ el'flug'is per or'a'j flug'il'o'j en la bril'ant'a'n grand'mond'o'n. Bon'a lok'et'o ĝi est'is, afabl'a, varm'a, ĉiu'j kon'is unu la ali'a'n, ili est'is tie kvazaŭ en unu grand'a kaj feliĉ'a famili'o. Ĉiu hav'is si'a'n kutim'a'n lok'o'n kaj se ies mon'uj'o el'ĉerp'iĝ'is, pro tio ili tut'e ne dev'is mal'sat'i.

Ankaŭ Gertie hav'is si'a'n angul-tabl'o'n, bel'e prepar'it'a'n por du person'o'j. En la gast'ej'et'o est'is grand'a la fum'o kaj la bru'o, kri'ad'i oni dev'is, se oni vol'is, ke la voĉ'o est'u kompren'at'a. Kaj fakt'e kri'ad'is ĉiu'j, de unu tabl'o al la ali'a, la mastr'o kun mal'grand'a ĉap'o sur la kap'o kur'ad'is tie'n kaj re'e'n, ĉiu est'is gaj'a, sol'e la am'ant'o de Gertie est'is mal'ĝoj'a. Sed al tio jam ĉiu'j al'kutim'iĝ'is, ankaŭ Gertie, ankaŭ la jun'a hom'o.

Kiam ili brak’ en brak'o hejm'e'n'ir'is el la gast'ej'et'o, en la silent'o de la flank'a'j strat'o'j la jun'ul'o ek'parol'is.

— Gertie, Gertie, ĝis kiam daŭr'u ni'a viv'o ĉi manier'e?

Kaj ĉar Gertie ne respond'is je tiu demand'o mil kaj mil'foj'e aŭd'it'a, li daŭr'ig'is:

— Vi ja sci'as, ke mi ador'as vi'n, kaj vi, vi — ho!

Ĉi tie li'a parol'o ŝir'iĝ'is, kaj la inter'parol'ad'o est'is fin'it'a. Inter'temp'e ili ating'is la pord'o'n de Gertie kaj ŝi vir'manier'e ek'sku'is la man'o'n de la jun'ul'o:

— Nu, bon'a'n nokt'o'n!

— Bon'a'n nokt'o'n, Gertie! — dir'is la jun'ul'o kaj li mal'aper'is en la nokt'o. Li est'is furioz'a, li ĵur'is, ke neniam plu li vid'os Gertie. Kaj la post'a'n tag'o'n jam maten'e li pens'is ekscit'it'e pri la vesper'o, pri la teatr'o, kaj pri tio, ke post la prezent'ad'o de'nov'e li pren'os la brak'o'n de Gertie, ili sid'os unu apud la ali'a en la gast'ej'et'o, Gertie de'nov'e rid'et'os, kaj li ĝem'spir'os, kiel ĉiu'n vesper'o'n de post monat'o'j.

Sed ne'atend'it'a ŝanĝ'o inter'ven'is. La fianĉ'o de Gertie hered'is i'a'n mon'sum'et'o'n kaj iu'n bel'a'n tag'o'n li al'ven'is el Londono. Per tiu ĝoj'ig'a nov'aĵ'o li salut'is ŝi'n, ke nun ŝi jam ne dev'as plu prezent'i la fe'in'o'n de la Sun'o, ŝi pov'as ir'i Londonon, por est'i tie la sun'o kaj la fe'in'o de mal'grand'a hejm'o kaj de honest'a am'ant'a kor'o. Gertie est'is feliĉ'a kaj fier'a, kaj la simpati'a jun'ul'o eĉ pli mal'ĝoj'a ol ordinar'e. Ankaŭ li sid'is kun la ge'fianĉ'o'j ĉe la kutim'a angul-tabl'o, sur kiu'n hodiaŭ oni met'is tri manĝ'il'ar'o'j'n, kaj mal'hel'e li aŭskult'is la bel'eg'a'j'n afer'o'j'n, kiu'j'n la fianĉ'o kaj fianĉ'in'o dir'ad'is unu al la ali'a. Kiam ili parol'is pri la est'ont'ec'o, pri si'a feliĉ'o, li est'us pov'int'a laŭt'e ek'plor'i, kaj la tut'a sang'o kur'is en li'a'j'n vang'o'j'n, kiam la fianĉ'o prem'is li'a'n man'o'n kaj kun ver'a amik'ec'o dank'is li'n pro la am'o, per kiu li li'a'n fianĉ'in'o'n, dum long'a'j monat'o'j ĉirkaŭ'is. Ĉi-vesper'e li ne akompan'is Gertie, sed vag'ad'is sol'a sur la strat'o'j, don'is grand'a'j'n frap'o'j'n per la pugn'o al si'a frunt'o kaj vest'is si'n mem per la nom'o'j de la plej kon'at'a'j dom'a'j best'o'j.

La fianĉ'o post'a'n tag'o'n re'vojaĝ'is Londonon kaj Gertie grav'mien'e rakont'is, ke post unu semajn'o ankaŭ ŝi post'ir'os. La simpati'a jun'ul'o parol'is pri la mort'o kaj Gertie van'e prov'is li'n konsol'i. Ankaŭ ŝi mem est'is iom'et'e kor'tuŝ'it'a kaj por ke la afer'o ne est'u tiom plor'ind'a, ŝi komenc'is parol'i pri ali'a tem'o. Pri tio, ke ŝi dev'int'e rezign'i la rol'o'n de la Sun'fe'in'o, almenaŭ met'is ĝi'n en bon'a'j'n man'o'j'n. Ŝi parol'is kun la direktor'o kaj li tuj akcept'is ŝi'a'n frat'in'et'o'n por ĉi tiu rol'o. Eĉ oni jam skrib'is al ŝi en Londonon, tia'manier'e la fe'in'o de la Sun'o almenaŭ rest'as en la famili'o.

— Morgaŭ al'ven'os May, — dir'is Gertie adiaŭ'ant'e, — vi kon'at'iĝ'os al ŝi. Ŝi est'as tre bel'a knab'in'o, eĉ pli jun'a, pli saĝ'a ol mi...

— Kaj natur'e ankaŭ ŝi jam hav'as fianĉ'o'n? — demand'is la jun'ul'o mal'dolĉ'e.

Cert'e! — dir'is Gertie serioz'e. Tre brav'a jun'ul'o li est'as, sed tre mal'riĉ'a. Kiu sci'as, kiam ili est'os tiel feliĉ'a'j, kiel nun ni...

Ali'tag'e ver'e al'ven'is May. Ŝi est'is kvazaŭ la kopi'o de ŝi'a frat'in'o, mult'e pli jun'a, sed jam ĝust'e tiel blond'a, ĝust'e tiel afabl'a, mild'a kaj rev'em'a, kiel Gertie.

— Jen May, — dir'is Gertie al la mal'ĝoj'a jun'ul'o, kiam post la prezent'ad'o ili re'e est'is kun'e. — Mi tre pet'as vi'n, am'u ŝi'n anstataŭ mi'n, am'u ŝi'n kiel mi'n. Ŝi ja est'as sol'a en ĉi tiu grand'a urb'o, est'u bon'a kaj afabl'a al ŝi, kia vi est'is al mi. Por ke foj'e se la fianĉ'o de May al'ven'us el Londono, ankaŭ li pov'u dank'i vi'n pro la am'o, kiu'n vi mal'ŝpar'is al la mal'grand'a May.

May rigard'is la jun'ul'o'n sci'vol'e, Gertie kun mild'a bedaŭr'o. La jun'ul'o protest'ant'e, rifuz'e lev'is si'a'j'n man'o'j'n, sed kiam li'a'j okul'o'j renkont'is la sincer'a'j'n, blu'a'j'n okul'o'j'n de Gertie, li ced'is kaj ek'ĝem'is kun rezign'o. Per ĉi tiu ĝem'o li'a sort'o est'is sigel'it'a.

— Ankaŭ ni'a patr'in'o est'os pli kviet'a, — dir'is fin'e Gertie al May, kiu serioz'e kaj aprob'e kap'balanc'is.

Post unu semajn'o Gertie ver'e for'vojaĝ'is. Ili akompan'is ŝi'n al la staci'dom'o kaj apenaŭ ili pov'is dis'iĝ'i. La adiaŭ'o est'is kor'ŝir'ant'a, fin'e Gertie jam mem ne sci'is, kio est'as tiu jun'ul'o por ŝi, ĉu amik'o, ĉu am'ant'o aŭ patr'o? En si'a griz'a vojaĝ'mantel'o ŝi klin'is si'n el la vagon'fenestr'o kaj mal'esper'e flirt'ig'is ŝi'a'n naz'tuk'o'n plen'plor'it'a'n. May plor'et'ant'e star'is sur la peron'o, kaj la simpati'a jun'ul'o rigard'is antaŭ ŝi, kvazaŭ la vagon'ar'o for'port'us kun si li'a'n viv'o'n. Fin'e mal'aper'is ĉio, Gertie, la blank'a naz'tuk'o kaj la nigr'a vagon'ar'o, kaj nun May ek'tuŝ'is la brak'o'n de la jun'ul'o...

— Ni ir'u, — ŝi dir'is.

— Jes, ni ir'u, — dir'is la jun'ul'o ĉagren'e.

— Ĉu ne, vi tre am'is Gertie? — demand'is la knab'in'o plekt'ant'e si'a'n brak'o'n en tiu'n de la jun'ul'o.

— Tre'eg'e!

— Am'u ankaŭ mi'n iom'et'e, — dir'is May kaj subit'e frost'ek'trem'ant'e, ŝi prem'is si'n pli proksim'e'n al li. — Est'as tiel mal'bon'e, se iu'n neni'u am'as...

— Kiel mi'n, — eksplod'is la mal'dolĉ'a kor'o de la jun'ul'o.

— Ho ne dir'u tio'n... Gertie ja am'is vi'n... ankaŭ mi am'os... mi sci'as, sent'as...

— Kaj vi'a fianĉ'o?

— Ho, li est'as mal'proksim'e, — ĝem'is la knab'in'o, — kiu sci'as, kiam mi est'os la li'a!

— Sed tamen vi est'os ja la li'a kaj tiam ankaŭ vi for'ir'os, kiel nun Gertie, kaj mi de'nov'e est'os mal'feliĉ'a kaj for'las'it'a...

— Ne, ne, neniam, — protest'is May. — Sed ceter'e, — ŝi al'don'is mal'laŭt'e, — ni ja hav'as ankoraŭ unu frat'in'et'o'n... Jessie... ĝis tiam ankaŭ ŝi est'os jam grand'a knab'in'o...

Ĉi nokt'e la jun'ul'o imag'is si'n la fe'in'o de la Sun'o, kies rol'o kiel hered'aĵ'o ven'as, en ĉi tiu famili'o, de unu frat'in'o al la ali'a.

El la hungar'a: A. BAYER

Ramigan, la grand'a skeptik'ul'o, kies sentenc'o'j kaj juĝ'o'j est'is fam'a'j de la Flav'a Mar'o ĝis la Tigr'o kaj Eŭfrat'o, sid'is trankvil'e kaj bon'humor'e inter si'a'j disĉipl'o'j.

„Saĝ'ul'o grand'a“ — dir'is unu el ili — „vi'a saĝ'o lum'as kiel la torĉ'o en la nokt'o de l’ ĝungelo. Ni'a'j anim'o'j soif'as ĝi'a'n lum'o'n, ĵet'u al ni radi'o'n el ĝi“.

La Majstr'o, kiu post bon'a'j kaj abund'a'j vesper'manĝ'o'j kutim'e rakont'is i'o'n al si'a'j disĉipl'o'j — ĉar la rakont'ad'o favor'e influ'as la digest'ad'o'n — dir'is afabl'e:

„Bon'e, mi rakont'os al vi mi'a'n plej just'a'n juĝ'o'n. Aŭskult'u atent'e!

En ĥinda vilaĝ'o viv'is braman'o. Li ne est'is tro riĉ'a, sed tamen li hav'is grand'a'n trezor'o'n: fil'in'o'n kiu est'is pli bel'a ol la maten'ruĝ'o, pli graci'a ol la lotus'flor'o trem'ant'a en la arĝent'a'j radi'o'j de la lun'o. Ŝi'a korp'o est'is pli freŝ'a ol la ŝaŭm'o de la printemp'a torent'o; en ŝi'a'j okul'o'j brul'is mister'a'j flam'o'j kaj inter ŝi'a'j har'o'j abund'a'j kaŝ'is si'n dolĉ'a anim'o de jasmen'flor'o'j. Oni dir'is, ke Kamadev'a flug'ad'as ĉiam ĉirkaŭ ŝi, kaj ĵet'as el si'a flor'a paf'ark'o sag'o'n al ĉiu vir'o, kiu kuraĝ'as al ŝi proksim'iĝ'i. Oni nom'is ŝi'n Madhupamanjari, ĉar kiel la flor'a branĉ'o la abel'o'j'n, ŝi al'log'is ĉiu'j'n vir'o'j'n per si'a dolĉ'a al'tir'fort'o.

Kvar jun'ul'o'j svat'is pri ŝi'a man'o. Sed ŝi ne pov'is elekt'i. Ŝi'a kor'o, kiel la kan'o en la vent'o, klin'iĝ'is jen al unu, jen al la ali'a.

Foj'e, kiam ŝi dorm'is en la ĝarden'o, venen'a serpent'o mord'is ŝi'n. Kaj ŝi mort'is.

Ne'el'dir'ebl'a dolor'o kapt'is ĉiu'j'n. La patr'o mort'is pro la terur'a kor'turment'o. La am'ant'o'j plor'is kaj ve'is.

La unu'a ne pov'is el'port'i la viv'o'n sen ŝi.

Kiam oni, laŭ la sankt'a'j kutim'o'j, brul'ig'is ŝi'a'n kadavr'o'n, li ĵet'is si'n en la flam'o'j'n, kaj pere'is. Li'a'j cindr'o'j miks'iĝ'is kun la cindr'o'j de la ador'at'a knab'in'o.

La du'a far'is sankt'a'n promes'o'n, ke ĝis la fin'o de si'a viv'o li ne for'mov'iĝ'os de la kar'a tomb'o, li gard'os fidel'e ŝi'a'j'n cindr'o'j'n.

La tri'a ek'tir'is si'a'j'n ŝultr'o'j'n, kaj trankvil'e, kvazaŭ neni'o est'us okaz'int'a, li re'ir'is en si'a'n vilaĝ'o'n.

La kvar'a serĉ'is forges'o'n per vag'ad'o tra la mond'o.

Ĉi tiu last'a do vag'is migr'ant'e dum long'a, long'a temp'o. Foj'e, mal'fru'a'n vesper'o'n, li ven'is al dom'et'o, kaj lac'a li pet'is tie nokt'a'n ripoz'lok'o'n. La mastr'o akcept'is li'n gast'am'e kaj regal'is li'n per bon'a vesper'manĝ'o. Sed jen, la fil'o de la mastr'o, petol'em'a infan'o, kiu kur'ad'is ĉirkaŭ la tabl'o, ek'fal'int'e kapt'is al la rand'o de la tabl'o'tuk'o kaj ĵet'is ĉiu'j'n vaz'o'j'n al la ter'o. Pro romp'iĝ'o de la vaz'o'j la patr'o fort'e ek'koler'is, kaj en si'a subit'a furor'o li kapt'is si'a'n fil'o'n, kaj ĵet'is li'n en la fajr'o'n. Vid'ant'e la kruel'a'n mort'o'n de la infan'o fort'e indign'iĝ'is ni'a migr'ant'o. „Kia kruel'o, kia abomen'o! Eĉ moment'o'n mi ne rest'os plu en la dom'o de tia hom'o!“ — li kri'is kaj vol'is for'ir'i. „Trankvil'o'n, kar'a!“ — dir'is la mastr'o — „okaz'is ja neni'o grav'a“. Kaj li pren'is libr'o'n, leg'is el ĝi sep sorĉ'a'j'n vort'o'j'n kaj jen, la infan'o salt'is viv'e, gaj'e el la cindr'o.

Sen'pacienc'e atend'is ni'a migr'ant'o la nokt'o'n. Kiam ĝi al'ven'is, li pren'is al si la libr'o'n kaj ŝtel'e for'ir'is el la dom'o, kaj tag'e-nokt'e, sen'ripoz'e li rapid'is, la bat'o'j de li'a kor'o, kvazaŭ instig'ant'a'j vip'o'frap'o'j pel'is li'n al la hejm'o, al la tomb'o de la ador'at'a Madhupamanjari.

Ven'int'e al la tomb'o li leg'is el la libr'o la sep sorĉ'a'j'n vort'o'j'n, kaj jen, kiel Ŝri, la di'in'o de l’ am'o el mar'a'j ond'o'j, lev'iĝ'is Madhupamanjari el la cindr'o'j viv'e, rid'et'ant'e, en cent'obl'a bel'ec'o.

Sed kun ŝi lev'iĝ'is ankaŭ la jun'ul'o, kiu ĵet'is si'n en la flam'o'j'n.

Kaj ĝoj'kri'ant'e salt'lev'iĝ'is, etend'ant'e si'a'j'n rigid'a'j'n membr'o'j'n, la ĝis nun sen'mov'a gard'ant'o de la tomb'o.

Kaj la rapid'e dis'vast'iĝ'int'a fam'o pri la mirakl'o baldaŭ al'ven'ig'is ankaŭ la kvar'a'n jun'ul'o'n.

Do de'nov'e kvar jun'ul'o'j svat'is pri la man'o de Madhupamanjari. Kaj ŝi'a kor'o rest'is, kiel la kan'o en la vent'o. Ŝi ne pov'is decid'i.

Fin'e ŝi dir'is: „Tiu hav'u mi'n, kiu plej'e mi'n merit'as“. Kaj ili ven'is al mi por pet'i mi'a'n juĝ'o'n.

„Kaj vi? Al kiu vi juĝ'is ŝi'n?“ demand'is sci'vol'e la disĉipl'o'j.

„Mi'a saĝ'o el'dir'is la juĝ'o'n jen'e:

Kiu re'viv'ig'is la knab'in'o'n, tiu merit'as, ke li est'u ŝi'a patr'o, ĉar li don'is viv'o'n al ŝi.

Kiu ĵet'is si'n en la flam'o'j'n, tiu merit'as, ke li est'u ŝi'a frat'o, ĉar li est'is tiel ofer'em'a.

Kiu gard'is fidel'e la cindr'o'j'n, tiu merit'as, ke li est'u ŝi'a sklav'o serv'em'a por ĉiam.

Kaj kiu ek'tir'is la ŝultr'o'j'n, kaj trankvil'e hejm'e'n'ir'is, tiu merit'as, ke li est'u ŝi'a edz'o. Li hav'u la knab'in'o'n.“

„Grand'a vi est'as majstr'o!“ Kri'is la disĉipl'o'j unu'anim'e.

Te'o Mel'as

„Viv'u Petro Fidel'a'n!“ son'is en la ĉambr'eg'o kaj la ĉe'est'ant'o'j entuziasm'e lev'iĝ'is por tondr'e aplaŭd'i. La ĉambr'eg'o tondr'is kaj la vizaĝ'o'j bril'is, re'spegul'ant'e, ke por la pli'mult'o Petro Fidel'a'n est'as popular'a hom'o. Est'is grand'a moment'o! Por la ali'tag'a kongres'o de diplomat'o'j, kiu'j decid'os pri la sort'o de Esperant'o kaj kiu'j vol'as aŭskult'i la propon'o'j'n kaj klar'ig'o'j'n de la plej spert'a'j Esperant'ist'o'j, oni dev'is elekt'i reprezent'ant'o'n de la societ'o. La si'n anonc'ant'o'j est'is mult'a'j. Sed inter ĉiu'j la jun'a, sed plej ŝat'at'a Petro Fidel'a'n ricev'is la grand'a'n pli'mult'o'n de la balot'o'j, pli, ol la ali'a'j kun'e. Kaj eĉ la propon'ant'o'j de la ali'a'j konkur'ant'o'j nun ek'star'is kaj aplaŭd'is al la brav'eg'a pionir'o de la ideal'a mov'ad'o de lingv'o inter'naci'a.

Petro Fidel'a'n star'is trankvil'e sur la estrad'o kaj rigard'is trans la bru'ant'a hom'amas'o, kvazaŭ li tut'e ne vid'us ĝi'n. Li est'is jun'a hom'o, de kvin jar'o'j Esperant'ist'o, sed jam tut'mond'e kon'at'a person'o, kies voĉ'o'n oni volont'e aŭskult'is, kies konsil'o'j'n oni oft'e pet'is kaj kies labor'o'n oni ĉie bezon'is. Li est'is mir'ind'a poet'o Esperant'a. Kurs'o'n post kurs'o li instru'is sen ripoz'o kaj redakt'is la mal'grand'a'n, sed signif'plen'a'n Esperant'ist'a'n gazet'o'n de si'a land'o. De unu jar'o li est'is la unu'a sekretari'o de la tut'land'a asoci'o ating'ant'e sukces'o'j'n por Esperant'o ĉie, de la reg'ist'ar'o ĝis la plej mal'grand'a societ'o, kaj baldaŭ ne nur la ĉef'a'n rol'o'n li lud'is en la land'a mov'ad'o, sed eĉ kun fort'a man'o, sukces'e li direkt'is ĝi'n.

„Viv'u Petro Fidel'a'n!“ preter'pas'is la kri'o'j apud li'a'j orel'o'j. Kaj Petro Fidel'a'n star'is mut'e, kun okul'o'j nebul'a'j, sen ia ajn emoci'o, rev'e rigard'ant'e tra la ĉambr'eg'o, kvazaŭ li'n tut'e ne interes'us plu tio, kio tie okaz'as. Li'a vizaĝ'o est'is pal'a, sub li'a'j okul'o'j tir'iĝ'is nigr'a'j lini'o'j kurb'a'j, cert'e pro la streĉ'it'a'j labor'o'j de la last'a'j tag'o'j por la aranĝ'o de la kongres'o. La har'o'j est'is iom dis'taŭz'it'a'j kaj, la man'o'j nervoz'e labor'is sur la buton'o'j de li'a'j poŝ'o'j. Kie'n li rigard'is? Kio'n li pens'is?

Ie, en unu de la last'a'j vic'o'j sid'is blond'a et'ul'in'o kun rid'ant'a'j okul'o'j kaj kun tiel mal'grand'a'j buŝ'et'o'j, ke oni ne sci'as, ĉu ruĝ'a ĉeriz'o pov'us en'ir'i tra ĝi'a et'a pord'et'o, kaj ŝi mekanik'e aplaŭd'is per la man'et'o'j, sed dum'e, du'on'e ŝi aŭskult'is la flustr'ad'o'n de apud'star'ant'a nigr'a jun'ul'o, de Viktor'o Belhom.

Kaj Petro Fidel'a'n salut'at'a de cent'o'j da man'o'j, de cent'o'j da buŝ'o'j, de cent'o'j da okul'o'j, en mez'o de elektr'a al'radi'ad'o de pens'o'j kaj vol'o'j, en centr'o de kares'ond'ad'o flu'ant'a el cent'o'j da kor'o'j, star'is trankvil'e, preskaŭ sen'konsci'e kaj rigard'is la blond'a'n kap'et'o'n kun la ruĝ'a buŝ'et'o!

* * *

„Do morgaŭ maten'e je la sep'a kaj du'on'o!“ dir'is la sam'ide'an'o'j al li, kiam ili dis'ir'is. Jes ja, oni dev'is ja ĉio'n bon'e prepar'i. La kongres'o mem est'is jam sukces'o, sed tamen oni dev'is far'i fort'a'n impres'o'n per ekspozici'o, kun'ven'o'j, preleg'ad'o'j, prezent'ad'o'j, prov'instru'ad'o'j, eksperiment'o'j ktp. ktp. kiu'j'n part'e mem Fidel'a'n el'pens'is kaj projekt'is.

SZINNYEI MERSE: Betul'ar'o

Hejm'e'n'ir'ant'e li fort'e en'spir'is la freŝ'a'n aer'o'n de la maj'a nokt'o. Li re'pens'is la last'a'j'n jar'o'j'n, la mult'a'j'n labor'o'j'n, la intrig'o'j'n mal'grand'a'j'n, la atak'o'j'n miop'a'j'n, la sol'ec'a'j'n hor'o'j'n ĉe skrib'o'tabl'o, la pacienc'a'n labor'o'n antaŭ la lern'ant'o'j divers'kvalit'a'j, kiu'j oft'e ne vol'is lern'i, nur amuz'i si'n.

„Kiom da sek'a labor'o, kiom da sen'arom'a'j hor'o'j!“ li ek'ĝem'is. Jes, la sukces'o'j grand'a'j kaj mal'grand'a'j, la propr'a kontent'iĝ'o est'is rekompenc'o'j pro la labor'o kaj don'is oft'e ĝu'o'n kaj feliĉ'o'n, sed tamen... Ili for'rab'is si'a'n temp'o'n kaj labor'fort'o'n, si'a'j'n sonĝ'o'j'n, rev'o'j'n, iluzi'o'j'n, plezur'o'j'n kaj las'is etern'a'n sopir'o'n al io bel'eg'a kaj dolĉ'a, delikat'a kaj odor'a, al io for'flug'em'a, sed tamen kapt'ebl'a. Al io, kio est'as pli ol la grand'a inter'kompren'iĝ'o tut'hom'ar'a kaj tamen mult'e mal'pli: la inter'kompren'iĝ'o de du ge'hom'o'j!

Sed li ne pov'is tio'n ating'i. Li labor'is dum'tag'e en fabrik'o ekster la urb'o kaj dum al- kaj re'vojaĝ'o'j li dev'is leg'i la esperant'a'j'n leter'o'j'n oficial'a'j'n kaj la divers'a'j'n ĵurnal'o'j'n ricev'it'a'j'n, kaj eĉ rapid'e, ĉar ven'is tiel mult'a'j, ke por leg'i la nov'a'j'n libr'o'j'n preskaŭ ne rest'is temp'o. Kaj en si'a temp'o liber'a li dev'is labor'i. La redakt'ad'o for'pren'is grand'eg'a'n temp'o'n de li'a viv'o. Li rigard'is jam li'a'n gazet'o'n, kvazaŭ mal'grand'a'n monstr'o'n, kiu ĉiu'monat'e antaŭ'kresk'as el rok'fend'aĵ'o kaj li dev'as de'hak'i ĝi'a'n kap'o'n kaj dis'ŝmir'i ĝi'a'n sang'o'n sur paper'o, por ke li pov'u rest'i trankvil'a de ĝi. Sed apenaŭ li fin'is en unu monat'o, jam li rimark'is, ke est'as nov'a monat'o kaj la monstr'et'o kun nov'a kap'o de'nov'e postul'as aŭ for'kur'o'n aŭ de'hak'o'n de ĝi'a kap'o. Kaj li hak'ad'is kuraĝ'e, kvankam kelk'foj'e vund'iĝ'is ankaŭ li mem.

La rest'int'a temp'o est'is por labor'o en la societ'o. Li efektiv'e ne hav'is temp'o'n por io ali'a. Kelk'foj'e vesper'e, lac'a kaj sen'program'a, li ĵet'is si'n en mal'kar'a'n teatr'et'o'n aŭ amuz'ej'o'n por ripoz'ig'i iom si'a'j'n streĉ'it'a'j'n nerv'o'j'n kaj distr'iĝ'i iom'et'e. Nun hejm'e'n'ir'ant'e, li re'memor'is teatr'aĵ'o'n mal'bon'a'n, foj'e vid'it'a'n pri Napoleono. Oni montr'is tie Napoleonon kvazaŭ sklav'o de li'a ĉirkaŭ'aĵ'o, de la famili'o, de la ministr'o'j, de la arme'estr'o'j, de la okaz'int'aĵ'o'j, de la sort'o mem. Por la tut'o li pov'is viv'i kaj labor'i, tio'n oni las'is, sed se li vol'is viv'i por si mem, tio ne sukces'is. Se li vol'is leg'i, ĉe mez'o de unu'a paĝ'o jam ven'is ordonanco por ordon'o; oni dev'is far'i ĉiu'kvar'on'hor'e nov'a'n rost'aĵ'o'n, ĉar la manĝ'o'temp'o neniam est'is cert'a, tamen, kiam li fin'e jam ek'manĝ'is, ĉe la du'a flug'il'o de la kok'id'o jam ven'is oficir'o kun grav'a raport'o. Se li vol'is dorm'i, post du minut'o'j jam oni ĝen'is li'n pro ali'land'a deleg'it'o. Se li vol'is am'i, post la unu'a kis'o jam oni frap'et'is sur la pord'o: grav'a ŝtat'a afer'o tuj aranĝ'ot'a!

Ho, mal'grand'a Napaleono de mal'grand'a societ'o, li'a sort'o est'is ne tiel bril'a, sed ĉu ne sam'e mizer'a? Kio'n valor'as la sukces'o'j de la grand'a ide'o, se li ne pov'as: est'i por unu tag'o, ne, por unu hor'o, por du'on'hor'o li mem kaj parol'i pri ne oficial'a'j afer'o'j!

Ilustracio de Perely Hercz I. por verk'o „El mi'a'j infan'jar'o'j“ de M. Gorkij

Jen la et'a Elinjo, la ĉeriz'lip'a blond'ul'in'et'o, kiu'n li hodiaŭ rigard'is dum oni fest'is li'n. Kiel volont'e li am'ind'um'us al ŝi! Kiel volont'e li aŭskult'us ŝi'a'n naiv'a'n, sed sonor'a'n voĉ'o'n, kaj li ne pov'is kun ŝi parol'i eĉ kvar'on'hor'o'n. Se li al'ven'as en la societ'o'n, eĉ se li al'parol'as ŝi'n, post moment'o jam ĉirkaŭ'as li'n la sam'ide'an'o'j, eminent'a'j kaj ne'kon'at'a'j. Se li fin'as je la unu'a, la du'a jam atend'as li'n, oni ne for'las'as li'n, oni tir'as li'n de unu grup'et'o al la ali'a, oni vol'as aŭd'i li'n, li dev'as sub'skrib'i poŝt'kart'o'j'n kaj deklam'i el si'a'j last'a'j poem'o'j, li dev'as parol'i kun nov'al'ven'int'o kaj diskut'i kun id'ist'em'a person'o, li dev'as akcept'i ne'esperant'ist'a'n eminent'ul'o'n kaj klar'ig'i la ide'o'n al al'ven'int'a ĵurnal'ist'o, pri'parol'i fest'o'j'n kaj aranĝ'i prezent'ad'o'j'n, prepar'i propagand'kun'ven'o'j'n kaj koncept'i pet'skrib'o'j'n. Kaj ĉio'n ĉi dum la kelk'a'j hor'o'j de la kun'ven'o, eĉ post la kun'ven'o, kiam mal'grand'a grup'o akompan'as li'n por pri'parol'i afer'o'j'n, pet'i konsil'o'j'n aŭ don'i konsil'o'j'n. — Kiam li, fin'e en sol'o, ĉirkaŭ'rigard'as, kie jam est'as la blond'ul'in'et'o?! Ho, la mal'ben'o de la glor'o!

* * *

Ven'int'e hejm'e'n je mal'fru'a hor'o, kun mir'o li trov'is tie si'a'n plej bon'a'n amik'o'n: Artur'o'n Realul. Li est'is sincer'a amik'o li'a, sed — oft'a, divers'manier'e klar'ig'at'a afer'o — ne Esperant'ist'o. Fidel'a'n esperant'ig'is la mond'o'n, sed li'a amik'o ne akcept'is li'a'n ide'o'n. Realul ne ne'is la neces'o'n kaj bon'ec'o'n de Esperant'o, li akompan'is si'a'n amik'o'n dum por'esperant'a'j labor'ir'ad'o'j kaj don'is eĉ konsil'o'j'n en afer'o'j, pri kiu'j li hav'is spert'o'n. Sed li mem ne lern'is kaj ankaŭ ne sent'is ties bezon'o'n, sci'ant'e kelk'a'j'n lingv'o'j'n kaj ĝu'ant'e si'a'n liber'a'n temp'o'n per sport'o kaj modest'a, sed gaj'a kaj agrabl'a amuz'ad'o.

Petro tre ek'ĝoj'is! „Kar'a amik'o, se iam, do ebl'e plej'e nun mi ĝoj'as pro vi'a re'vid'o! Mi sent'as mi'n tiel sol'a kaj sen'humor'a.“

„Do Vi'a oft'a mal'san'o en la last'a temp'o!“ Respond'is Artur'o. „Vi est'as sol'a, kvankam Vi ven'as el societ'o de hom'o'j, kiu'j fest'is Vi'n, kiu'j am'as kaj ŝat'as Vi'n, kiu'j volont'e labor'as kun, ebl'e eĉ por Vi. Vi est'as sur cert'a voj'o, trov'i konven'a'n rekompenc'o'n por Vi'a labor'o! Morgaŭ Vi parol'os antaŭ eminent'a'j diplomat'o'j! Al mi mult'o'n rakont'is sam'ide'an'o Bon'kor. Mi'n ver'e tre interes'is la afer'o kaj mi sincer'e ĝoj'as kun Vi! Per la triumf'o de Esperant'o Vi'a nom'o kresk'os kaj Vi'a pozici'o firm'iĝ'os! Kaj inter tia glor'o kaj sukces'o Vi sent'as Vi'n sol'a kaj ne hav'as bon'humor'o'n! Do kial!?“

„Kar'eg'a amik'o! Mi'n ne plu kontent'ig'as la ide'o! Mi ĝoj'as ankoraŭ oft'e pro la sukces'o'j — ne pro la person'a'j sed pro la mov'ad'a'j — kaj tamen mi sent'as, ke viv'ant'e por hom'a'j ideal'o'j, mi tamen ne est'as hom'o, mi ne est'as mi mem! Sed ni las'u tio'n! Parol'u pri io ali'a! Cert'e est'as nov'aĵ'o, kio'n Vi al'port'is por mi!“

„Jes, cert'e ja! Mi ven'is por Vi'a interes'o! Kvankam ĝi ne est'as dis'ig'ebl'a de la antaŭ'e pri'parol'it'a'j afer'o'j, simil'e, kiel Vi mem ne est'as dis'ig'ebl'a de ili! — Mi vol'as al Vi parol'i pri Elinjo! Ho, ne ruĝ'iĝ'u! Vi ja mem parol'is jam al mi pri ŝi! Mi sci'as, ke ŝi plaĉ'as al Vi. Mi kon'as ŝi'n de kelk'a'j bal'o'j, kiu'j'n Vi ne ĉe'est'is pro urĝ'a'j labor'o'j, sed kiam mi bon'e kon'at'iĝ'is kun ŝi! Efektiv'e ŝi est'as ĉarm'a! Kaj ni'a'n kon'at'ec'o'n eĉ pli firm'ig'is, ke si ek'sci'is, ke mi est'as Vi'a amik'o! Ĉar mi sci'as, ke vi nur mal'oft'e pov'as parol'i kun ŝi! Ŝajn'e ŝi dezir'us pli oft'e kun'est'i kun Vi! Ali'manier'e ŝi ne est'us rakont'int'a al mi foj'e ke Vi tro mal'mult'e hav'as temp'o'n, por est'i afabl'a al ŝi! Mir'ind'e, ŝi kiel mult'a'j vir'in'o'j, ne admir'as Vi'a'j'n sukces'o'j'n, kaj ŝi'n ne interes'as Vi'a'j glor'ig'o'j, ŝi sci'as, kiel mi aŭd'is de ŝi, nur mal'mult'e esperant'e kaj ir'as kelk'foj'e al Vi'a societ'o, por iom amuz'iĝ'i. Sed Vi'a person'o ŝi'n tamen iom interes'as, ŝajn'e Vi iom'et'e jam por moment'o'j am'ind'um'is al ŝi! Ĉu ne? Kial Vi do aŭskult'as mi'n tiel serioz'e! Ne lud'u antaŭ mi, mi'a amik'o! Mi bon'e kon'as Vi'n! Al vi ebl'e eĉ tro plaĉ'as tiu et'ul'in'o! Grav'a mal'san'o! La et'ul'in'o'j est'as por distr'iĝ'o, amuz'o kaj plezur'o, sed la tro'ec'o jam mal'util'as! Tamen mi kompren'as Vi'n! Do mi vol'as rakont'i al Vi, ke mi renkont'is ŝi'n nun vesper'e, hejm'e'n'ir'ant'e. Ŝi ĵus vol'is en'ir'i en si'a'n dom'pord'eg'o'n, kiam mi al'parol'is ŝi'n! Ŝi est'is iom embaras'it'a, ĉar mi vid'is, ke ŝi'n hejm'en'akompan'is jun'ul'o!

Ilustracio de Perely Hercz I. por verk'o „El mi'a'j infan'jar'o'j“ de M. Gorkij

— „Kiu?“ — ek'demand'is Petro.

— „Trankvil'o'n, amik'o, est'as ja egal'e, kiu! Iu, kiu cert'e mal'pli labor'as por Esperant'o kaj hav'as pli da temp'o, por hejm'en'akompan'i knab'in'et'o'j'n hav'ind'a'j'n! Ceter'e li est'is Belhom el Vi'a societ'o. Bon'kresk'a jun'ul'o, special'e taŭg'a, por plaĉ'i al knab'in'o'j! Nu, ne ekscit'iĝ'u! Tia est'as la viv'o! Do mi parol'ad'is kun ŝi iom! Ŝi rakont'is, ke Vi tut'e ne hav'as temp'o'n por ŝi kaj tiu afabl'a Belhom, kiu ne part'o'pren'os la morgaŭ'a'n kongres'o'n, ĉar li'n ne tre interes'as la afer'o, propon'is bel'a'n ekskurs'o'n al la mont'et'o apud'urb'a. Ili renkont'iĝ'os ĉe la Kort'a Preĝ'ej'o je la ok'a hor'o maten'e. La knab'in'o ir'os tie'n je la du'on'o de la ok'a sur la Bulvard'o de Sankt'a Nokt'o.“

— „Sed kial Vi rakont'as al mi ĉio'n ĉi? Artur'o?“ inter'romp'is li'n Petro.

— „Kial? Do ne lud'u antaŭ mi komedi'o'n! Ĉu Vi'n ver'e tut'e ne interes'as tiu ĉi afer'o? Aŭskult'u mi'n, ŝi vol'as societ'o'n! Vol'as iu'n, kiu flustr'us bel'a'j'n afer'o'j'n en ŝi'a'j'n orel'et'o'j'n. Ne balanc'u vi'a'n kap'o'n. Ŝi ne dir'is al mi tio'n, sed mi sent'is el ŝi'a parol'o kaj el ŝi'a spir'o! Ŝi'a man'o trem'is en la mi'a, kiam mi adiaŭ'prem'is ĝi'n! Ŝi est'as jun'a kaj ŝi vol'as viv'i! Ŝi vol'as iu'n, al kiu ŝi pov'as rakont'i la sent'o'j'n de si'a pur'a anim'o! Ŝi vol'as est'i hom'o kaj viv'i por si mem, for de la bru'o de la mond'o, kun'e kun person'o, kiu est'u plaĉ'ind'a al ŝi! For de ĉiu'j ideal'o'j sek'a'j kaj serioz'a'j!“

Petro inter'romp'is li'n de'nov'e:

— „Do Vi vol'as incit'i mi'n, sci'ant'e, ke mi ne hav'as temp'o'n eĉ por minut'o kaj sci'ant'e, ke ŝi tre plaĉ'as al mi! Vi dir'as, mi lud'as! Kaj ĉu Vi, kio'n lud'as Vi antaŭ mi? Ĉu Vi, kon'ant'e mi'n, vol'as, ke mi est'u eĉ pli nervoz'a kaj mal'ben'u la sort'o'n kun la sukces'o'j kaj glor'o'j, kun la cert'a triumf'voj'o kaj kun la eminent'ul'ar'o? Ho, ke la hom'o neniam pov'as est'i kontent'a kaj feliĉ'a! Eĉ se li ating'is tio'n, kio est'is la mont'pint'o de li'a'j sonĝ'o'j.“

„Amik'o!“ respond'is Artur'o. „Mi tut'e ne intenc'is incit'i Vi'n! Mal'e! Mi vol'as al Vi konsil'i i'o'n! Vi sufiĉ'e labor'is kaj Vi sufiĉ'e sufer'as! Mi ne est'as esperant'ist'o, do mi ne opini'as, ke tiel nepr'e neces'a est'as la nun'a daŭr'ig'o de Vi'a labor'o! La kongres'o cert'e okaz'os kaj sukces'os ankaŭ sen Vi. Ankaŭ vi'a glor'o ne perd'iĝ'os! Ĉio ja est'is Vi'a labor'o! Do mi, mal'long'e, konsil'as al Vi: Ir'u kaj am'u! La est'ont'ec'o al'port'os al Vi nepr'e sen'iluzi'iĝ'o'n kaj tromp'iĝ'o'n! Ebl'e tro fru'e! Sed cert'e! Nu, tiam Vi hav'os temp'o'n re'ven'i al Vi'a ideal'o, kiu'n Vi ŝerc'e nom'is al mi ĉiam Vi'a sol'a, por'ĉiam'a fianĉ'in'o. Cert'e iom sek'a kaj sen'kis'a am'at'in'o. Nu, tiu fianĉ'in'o atend'os Vi'n fidel'e, se la ali'a jam de'long'e for'las'is Vi'n aŭ Vi ŝi'n! Kaj Vi per du'obl'a ĝoj'o kaj labor'em'o ek'ir'os sur la voj'o de Vi'a ide'o!“

Petro ŝancel'iĝ'is. La unu'a'n foj'o'n de'post kvin jar'o'j! Li pri'pens'is! Se li ne ir'os morgaŭ! La du'a sekretari'o, sam'ide'an'o Lud'em ĝoj'e anstataŭ'os li'n. La amik'o'j kaj la societ'o mir'eg'os. Oni atend'os li'n, sed van'e. La last'a'j'n neces'a'j'n skrib'aĵ'o'j'n li maten'e send'os al ili, do la kongres'o kaj la projekt'o'j pov'os efektiv'iĝ'i bon'e! La divers'a'j raport'o'j est'as pret'a'j! Cert'e est'os sukces'o grand'a! Nur la person'a glor'o for'rest'os, la kon'at'iĝ'o kun fam'ul'o'j. Sed al li jam est'as egal'e, eĉ se ne sukces'os la kongres'o! Se ne nun, do post jar'o. Iam tamen venk'os Esperant'o! Iu jam labor'os! Kial ĉiam li labor'u! Li ne vol'as bru'o'n, li vol'as ripoz'o'n — sur mol'a'j kusen'o'j de knab'in'a brust'et'o! Li vol'as kares'ad'o'n — de mol'a knab'in'a man'et'o! Li vol'as aŭd'i la intern'a'n voĉ'o'n de knab'in'a anim'et'o, pur'a, kiel la flug'il'o'j de ĉiel'a'j anĝel'o'j. Li est'as rev'ant'o! Rev'ant'o en la ide'o, rev'ant'o en la am'o.

— „Sed kia'manier'e mi far'u tio'n?!“ Li demand'is de Artur'o!

Artur'o ek'star'is. „Nu, mi pov'as jam ir'i trankvil'e! Vi est'as sav'it'a! Ŝi pli volont'e est'os kun Vi ol kun Belhom, tio'n mi sci'as. Do atend'u ŝi'n je la du'on'o de la ok'a sur la bulvard'o. La Am'o est'as tamen pli fort'a, ol la ide'o! Adiaŭ!“

* * *

Ven'is la nokt'o. Petro Fidel'a'n long'e ne pov'is ek'dorm'i. Fin'e tamen ven'is la san'ig'ant'a, mild'e'kis'ant'a dorm'o. Kaj li sonĝ'is. Li star'is sur balkon'o de majest'a dom'o. Super li'a kap'o flug'pend'is grand'eg'a verd'a standard'o! La strat'o est'is ornam'it'a per standard'o'j. Ond'eg'is hom'amas'o. Apud li star'is eminent'ul'o'j. Li far'iĝ'is direktor'o de nov'a institut'o tut'kontinent'a, por esplor'i la evolu'o'n de Esperant'o. Fremd'a reĝ'o send'is al li alt'a'n ornam'o'n. La gazet'o'j skrib'is pli li ĉef'artikol'o'n. Li'a'j'n poem'o'j'n oni el'don'is en mir'ind'a'j volum'o'j. Subit'e ek'son'is muzik'o! Dek muzik'orkestr'o'j lud'is la himn'o'n. Post'e aper'is marŝ'ant'a'j trup'o'j. Antaŭ'e polic'an'o'j kun verd'a stel'o sur la brak'o'j. Post ili verd'flag'it'a ĉar'o kun la fe'in'o de Esperant'o. Tio'n sekv'is kant'ist'ar'o kant'ant'e la „Tag'iĝ'o'n“. Subit'e tambur'son'o! Taĉment'o'j de skolt'o'j preter'marŝ'is si'a'j'n standard'o'j'n sving'ant'e! Kaj al'ven'as la kon'at'ul'o'j, la amik'o'j, hom'amas'o kaj ond'eg'o de entuziasm'a kri'o tra ĉiu'j strat'o'j: „Viv'u Esperant'o! Viv'u Petro Fidel'a'n! „Li'a'n kor'o'n plen'ig'as feliĉ'o! Esperant'o fest'as si'a'n triumf'o'n kaj li ne van'e labor'is! Sed tiam li rigard'as al la mont'et'o apud la urb'o kaj kvazaŭ li vid'us tie ir'i du person'o'j'n. Unu el ili hav'as blond'a'j'n har'o'j'n kaj la blond'a kap'et'o est'as klin'it'a sur la ŝultr'o'n de la ali'a. Li sent'as frenez'o'n kaj vol'as de'salt'i de la balkon'o. Kaj li vek'iĝ'as. Est'as la ses'a hor'o maten'e. La maten'o de la grand'a tag'o! La triumf'o de la ide'o! „Li nepr'e dev'as ĉe'est'i!“ — Kaj tamen, tamen antaŭ li'a'j okul'o'j, kie'n ajn li rigard'as, sur la mur'o'j, en la bild'kadr'o'j, en la spegul'et'o, sur la tabl'o, en la akv'o de la lav'uj'o, li vid'as nur la sam'a'n blond'a'n kap'et'o'n! Ĉu la ide'o venk'os...?

* * *

Pas'is jam la dek'a hor'o. Post fest'a kant'ad'o de la himn'o la ministr'o'prezid'ant'o de la land'o mal'ferm'as konferenc'o'n de la diplomat'o'j kaj reprezent'ant'o'j de ses'dek'unu ŝtat'o'j por diskut'i pri la sort'o de Esperant'o. La ĉambr'eg'o est'as plen'plen'a. Ĉie reg'as entuziasm'o. En la unu'a vic'o est'as unu seĝ'o mal'plen'a. Oni atend'as ĝi'a'n okup'ont'o'n. Kelk'a'j oft'e rigard'as al la pord'o'j, ĉu ebl'e li ankoraŭ ven'os?!

Sed for de la bru'eg'o de la urb'o, sub la grand'a kovr'il'o de blu'a ĉiel'o, kvazaŭ en ter'a paradiz'o, ir'as brak'o en brak'o sur mont'a voj'et'o du hom'a'j est'aĵ'o'j. La blond'a kap'o klin'as si'n sur la ŝultr'o'j de la brun'ul'o kaj la brun'ul'o ir'as larĝ'e'spirant'e, feliĉ'e kaj entuziasm'e sur la voj'o, kiu gvid'as ŝajn'e al feliĉ'o etern'a, sed kies turn'iĝ'o'n post'moment'a'n tamen neni'u sci'as. Li ir'as, kvazaŭ li est'us ali'a hom'o, kaj en li'a buton'tru'o, je la unu'a foj'o de'post kvin jar'o'j, mank'as la verd'a stel'et'o.

PAŬLO BALKÁNYI.

Lirik'a Scen'o De Juli'o BAGHY

Muzik'ig'it'a De E. GURILEV Kaj M. SÁROSI

Person'o'j:

• PIERO Mal'jun'a
• PIERO Jun'a
• PIERINO
• Kelner'o

Scen'ej'o: ĉarm'a kaj intim'a angul'o de l’ restoraci'o kun tabl'o ornam'it'a per flor'o'j. Tri seĝ'o'j ĉirkaŭ ĝi. Vals'o aŭd'iĝ'as el la apud'a bal'ĉambr'o. Dekstr'e, mal'dekstr'e pord'o'j.

PIERO (en kostum'o. Li'a vizaĝ'o est'as kaŝ'it'a per nigr'a mask'o. Rigard'ant'e tra la dekstr'a pord'o li parol'as kvazaŭ al si mem, ne rimark'ant'e la kelner'o'n, kiu star'as serv'o'pret'e mal'antaŭ li): Ho kiel ĉarm'e!

Kelner'o: Je vi'a serv'o, sinjor'a moŝt'o!

PIERO (daŭr'ig'ant'e): Kvazaŭ Ŝi est'us re'ven'ant'a printemp'a sonĝ'o. La mort'int'a'j sent'o'j re'viv'iĝ'as kaj mi viv'as de'nov'e en la epok'o de l’ sen'pri'pens'a jun'ec'o kaj ĉiam ŝaŭm'ant'a ĉampan'o.

Kelner'o (klin'as si'n): Laŭ'dezir'e sinjor'a moŝt'o. Do vi bon'vol'as mend'i ĉampan'o'n.

PIERO (si'n turn'ant'e al li): Kio'n vi babil'as?

Kelner'o: Sinjor'a moŝt'o bon'vol'is dezir'i ĉampan'o'n... Ĉiam ŝaŭm'ant'a'n ĉampan'o'n.

PIERO: Mi?

Kelner'o: Jes sinjor'a moŝt'o, ĵus antaŭ moment'et'o vi bon'vol'is...

PIERO: Jes? Nu, bon'e! Port'u do la ŝaŭm'ant'a'n eliksir'o'n. Ebl'e ĝi re'jun'ig'os mi'n — por minut'o'j.

Kelner'o: Cert'e sinjor'a moŝt'o! Cert'e! La ĉampan'o est'as mirakl'a medikament'o por rust'iĝ'int'a'j kor'o'j. Ankaŭ mi mem, kvankam tre mal'oft'e, sed tamen, se okaz'e...

PIERO: Port'u do!

Kelner'o: Laŭ'dezir'e, sinjor'a moŝt'o! Laŭ'dezir'e! (Li for'ir'as tra la mal'dekstr'a pord'o.)

PIERO (proksim'iĝ'as al la pord'o de la bal'ĉambr'o kaj tie halt'int'e trans'don'as si'n al rev'ad'o): Trem'ant'a'j arpeĝ'o'j mort'ant'e son'as ĉirkaŭ mi. Nur et'a'j flug'il'o'j de l’ re'memor'papili'o tuŝ'is la kord'o'j'n kaj ili eĥ'as mil'obl'e en mi'a anim'o. Ho, ĉi arpeĝ'o'j simil'as al parol'ant'a mut'ec'o, kiu'n aŭd'as neni'u kaj kompren'as sol'e nur mi. Ĉi arpeĝ'o'j simil'as al viv'ant'a sen'mov'ec'o, kies vigl'a'n trem'ad'o'n pov'as vid'i neni'u krom mi.

Kelner'o (re'ven'as kun botel'o da ĉampan'o kaj du glas'o'j): Jen la ĉampan'o, sinjor'a moŝt'o! Laŭ'dezir'e! Kaj mi kuraĝ'is port'i...

PIERO: Met'u sur la tabl'o'n!

Kelner'o: ...du glas'o'j'n.

PIERO: Du glas'o'j'n? Por kiu? Mi est'as sol'a.

Kelner'o: Kiu sci'as? En mask'o'bal'o, dum karnaval'o, neni'u pov'as est'i cert'a pri tio, ke li rest'as sol'a. Ankaŭ mi mem, kvankam tre mal'oft'e, sed tamen, se okaz'e...(El'ŝtop'as la botel'o'n, klak'as per si'a lang'o kaj ĵet'as la kork'o'n al la plafon'o.) Unu'a'rang'a kvalit'o sinjor'a moŝt'o, unu'a'rang'a! Ankaŭ mi mem, kvankam...

PIERO: Dank'o'n! Vi pov'as for'ir'i.

Kelner'o: Laŭ'dezir'e, sinjor'a moŝt'o! Laŭ'dezir'e! (Li for'ir'as.)

(Ekster'a muzik'o ĉes'as.)

PIERO: Eh, sufiĉ'as! Forges'o'n mi sopir'as, ĉio'n en'ter'ig'ant'a'n forges'o'n! (Li ir'as al la tabl'o kaj verŝ'as ĉampan'o'n en glas'o'n.) Rid'ind'e... forges'o'n mi sopir'as kaj tamen mi ven'as al lok'o, kie svarm'e atak'as mi'n la re'memor'o'j. (Rigard'ant'e la trink'aĵ'o'n.) Kiel ŝaŭm'as, kiel or'e bril'as ĉi last'a konsol'o por ĉio, kio pas'is long'e for... for... Ideal'a am'o!... Unu'a am'o!... Van'ec'o, kiel la am'o de iam'a princ'id'in'o al la plen'a lun'o.

(Trink'int'e li ĵet'as plank'e'n la glas'o'n.)

PIERINO (dum la re'kant'aĵ'o aper'is en man'o kun gitar'o kaj spion'e rigard'ad'as el post la kurten'o de la dekstr'a pord'o. Ŝi tim'ig'it'e ek'kri'et'as): Ah!

PIERO (kur'as al ŝi): Pardon'u! Ĉu mi vund'is Vi'n?

PIERINO: Ne, sed tamen, jes.

PIERO: Ne, sed tamen jes? Kiu kompren'as tio'n?

PIERINO (rid'ant'e): Ho, mi nur ŝerc'as. Vi'a kant'o al'log'is mi'n ĉi tie'n kaj vund'is la kor'o'n. Ĉu ne hont'e al vi, kant'i pri l’ van'ec'o de l’ am'o, kiam antaŭ ne'long'e vi mem konfes'is ĝis'tomb'a'n fidel'ec'o'n. Ver'dir'e, tio'n mi ne merit'is de vi.

PIERO: Mi ne kompren'as vi'n.

PIERINO: Ne? Ĉu ver'e? Vi ne kompren'as, ĉar ne vol'as, sed feliĉ'e mi ten'as en mi'a man'o vi'a'n gitar'o'n, kiel garanti'aĵ'o'n de vi'a fidel'ec'o.

PIERO (rigard'ant'e la gitar'o'n): Ĝi ne est'as la mi'a. Vi erar'as, et'a Pierino. La kord'o'j de mi'a gitar'o rust'iĝ'is jam de'long'e.

PIERINO: Ne ŝerc'u plu, ĉar dolor'o'n kaŭz'as al la kor'o vi'a malic'a petol'o. Ĉu tio'n vi promes'is, dir'ant'e, ke vi est'os mi'a por'ĉiam'a Piero.

PIERO (konfuz'it'e): Sed mi dev'as konfes'i je mi'a honor'o, ke mi ne...

PIERINO (plor'et'ant'e): Ke vi ne est'as mi'a Piero. Dir'u, nur dir'u! Mi tre bon'e kompren'as vi'n. Ĉio, do ĉio est'is nur karnaval'a promes'o, simil'a al ni'a'j komedi'ant'a'j kostum'o'j. Nu bon'e! Jen, mi re'don'as kun'e kun vi'a gitar'o ankaŭ la fidel'ĵur'o'n ĝis'tomb'a'n... Adiaŭ kaj forges'u vi'a'n et'a'n Pierinon (laŭt'e ek'plor'ant'e) kiu... kiu... tre am'as vi'n (met'int'e la gitar'o'n sur seĝ'o'n ŝi vol'as for'ir'i).

PIERO (re'ten'ant'a ŝi'n): Ne! Ne ir'u for! Rest'u! Mi pet'eg'as. Por moment'o...

PIERINO (iom'e rid'et'ant'e): Konfes'u do, ke vi nur ŝerc'is.

PIERO: Ne... sed ne bedaŭr'u la moment'o'n, kiu'n vi dediĉ'os al mi, ĉar jam de'long'e mi atend'is je re'ven'o de et'a Pierino.

PIERINO: Tamen vi konfes'as do, ke...

PIERO: Jes! Mi konfes'as, ke re'memor'o pri et'a Pierino konduk'is mi'n hodiaŭ en ĉi tiu'n mask'o'bal'o'n. Tiu re'memor'o, kiu ĉiu'jar'e re'viv'iĝ'as en mi'a anim'o dum karnaval'o.

PIERINO: Nun mi ne kompren'as Vi'n.

PIERO: Ven'u, sid'iĝ'u kaj aŭskult'u mi'n! Ebl'e vi kompren'os la kant'o'n de tiu kor'o, kies sopir'o'j'n absorb'is la unu'a tromp'iĝ'o kaj trov'as efemer'a'j'n plezur'o'j'n nur en hazard'a'j moment'o'j.

(Ili sid'iĝ'as)

PIERINO: Kiel strang'a vi est'as.

PIERO: Nun, est'as vi et'a Pierino, tiu hazard'a moment'o, je kiu mi atend'is long'a'j'n jar'o'j'n, sed van'e. Nun est'as vi et'a Pierino, kiu re'ven'is por pli'bel'ig'i la hor'o'j'n de l’ aŭtun'o, sed jam van'e... jam van'e.

PIERINO (kvazaŭ sen'konsci'e pren'int'e krizantem'o'n el la flor'vaz'o, star'ant'a sur la tabl'o, komenc'as ŝir'i ĝi'a'j'n petal'o'j'n. Tre mal'rapid'e, rezign'o'plen'e.)

PIERO:

PIERINO (dum la re'kant'aĵ'o la sen'petal'a krizantem'o fal'as ter'e'n el ŝi'a'j man'o'j. Surpriz'it'e, kun kor'tuŝ'it'ec'o rigard'ant'e li'n, ŝi ek'star'as kaj ir'as for de la tabl'o ĝis la lamp'o'j de l’ scen'ej'o. Kun silent'a kaj rezign'a konstern'iĝ'o): Vi ne est'as mi'a Piero.

PIERO (mal'laŭt'e): Ne!

PIERINO: Vi tromp'is mi'n.

PIERO (pli mal'laŭt'e): Jes!

PIERINO: Kial vi ne dir'is tuj?

PIERO: Mi dir'is ja... Ĉu vi koler'as je mi?

PIERINO (mal'laŭt'e): Ne.

PIERO: Ĉu pardon'it'a la tromp'o?

PIERINO (pli mal'laŭt'e): Jes!

PIERO: Kial vi ne ir'as for?

PIERINO: Mi mem ne sci'as... Strang'e... Mi ne pov'as vi'n ankoraŭ for'las'i... Kiu vi est'as?

PIERO: Kio'n mi respond'u? Mi'n bapt'is la viv'destin'o kaj nom'is mi'n — dolor'o viv'ant'a.

PIERINO: Kiel vi viv'as?

PIERO: Viv'o, plen'a de rezign'o, est'as nur long'daŭr'a mort'iĝ'ad'o.

PIERINO: Ĉu vi am'is iam?

PIERO: Respond'o est'u tiu'j larm'o'j, kiu'j trem'as en mi'a'j okul'o'j.

PIERINO: Vi est'as romantik'a. Vi'a'j okul'o'j viv'e parol'as al mi tra la mask'o. Ili ribel'e plend'as: „Kio'n valor'as la viv'o, se morgaŭ ni pri'plor'as la plezur'o'j'n de l’ hodiaŭ'o?“ Vi ne est'as prav'a. Rigard'u, mi'a'j okul'o'j kares'e respond'as: „Kiu, se eĉ unu'foj'e, est'is am'at'a, jam ne hav'as rajt'o'n riproĉ'i la sort'o'n.“

PIERO: Kiel ĉarm'e vi parol'as. De kiu vi lern'is tio'n?

PIERINO: De iu vir'in'o, kiu am'is tut'kor'e, sed la sort'o dis'ig'is ŝi'n de si'a am'at'o. Ŝi instru'is mi'n gard'i ĵaluz'e la trezor'o'n, kiu'n la viv'o donac'as por la kor'o kaj am'i fidel'e ĝis la tomb'o...

PIERO (kvazaŭ re'kon'ant'e ŝi'n): Ŝi hav'is simil'a'j'n okul'o'j'n al la vi'a'j.

PIERINO: Mi'a am'at'a patr'in'et'o... jam tre... tre silent'a.

PIERO: Jes! Tre... tre silent'a. Ŝi mort'is antaŭ tri jar'o'j.

PIERINO (surpriz'it'e): De kiu vi sci'as?

PIERO: Ne demand'u, mi'a et'a, et'a Pierino!

PIERINO (post iom da paŭz'o, ĉiam rigard'ant'e li'n): Strang'e! Vi est'as fremd'a por mi kaj tamen tiom simil'a al mi'a Piero am'at'a, ke mi tut'e ne mir'as pri mi'a erar'o. (Met'ant'e si'a'n man'o'n al la li'a.) Jes! Vi'a mov'o, la voĉ'o, ĉio, ĉio, kiel ĉe li. Nur... nur vi'a'j har'o'j iom'e griz'a'j. (Subit'e re'pren'as si'a'n man'o'n kaj rigard'as ĝi'n kor'tuŝ'it'e kaj kun profund'e graci'a gest'o for'viŝ'as la larm'o'n, fal'int'a'n sur ŝi'a'n man'o'n.) Kio? Ĉu vi larm'as, Piero?

PIERO (kun al'trud'it'a kaj tro laŭt'a gaj'ec'o): Pro ĝoj'o de iu dolĉ'a antaŭ'sent'o... Ĉu vi am'as li'n?

PIERINO: Tre!... Tre!

PIERO: Sed... kie for'est'as vi'a Piero?

PIERINO: Mi ne sci'as. For'las'ant'e mi'n antaŭ unu hor'o, li promes'is baldaŭ'a'n re'ven'o'n kun iu, al kiu li intenc'as mi'n prezent'i, sed... (rigard'ant'e al la bal'ĉambr'o) Hah tie!... Tie! Ĉu vi vid'as: en kostum'o de Piero... sen mask'o. Li star'as mez'e de la danc'ant'a tumult'o, serĉ'ant'e mi'n per si'a rigard'o... Tie! Tie! Ĉu vi vid'as? Tie!... Nun li turn'is si'a'n vizaĝ'o'n rekt'e al mi.

PIERO (rigard'as al tiu direkt'o): Jes, mi vid'as li'n!

PIERINO: Atend'u, mi kur'os al li por prezent'i li'n al vi.

PIERO: Ne! Est'us danĝer'e du Pieroj en ĉe'est'o de tiel ĉarm'a Pierino, kia vi est'as. Est'us pli bon'e se mi send'us li'n por anstataŭ'ig'i mi'n.

PIERINO: Ho, send'u!

PIERO: Sed mi postul'as rekompenc'o'n.

PIERINO: Rekompenc'o'n?!... Nu bon'e, sed ne est'u tro postul'em'a! Kio'n vi dezir'as?

PIERO (proksim'iĝ'as al ŝi por kis'i ŝi'n, sed en la last'a moment'o, pro rifuz'a gest'o de Pierino, li nur long'daŭr'e rigard'as ŝi'a'j'n okul'o'j'n kaj kares'as ŝi'a'j'n har'o'j'n): Li mem interpret'os mi'a'n dezir'o'n. Ĝis baldaŭ'a re'vid'o, et'a... et'a... Pierino! (Pren'int'e al si la gitar'o'n li vol'as for'ir'i.)

PIERINO: Pro Di'o! La gitar'o'n!

PIERO: Bon'e, mi trans'don'os al li!

PIERINO: Ne al li, sed al mi!

PIERO: Vi nom'is mi'n, antaŭ moment'o'j, romantik'a kaj nun mi vol'as merit'i tiu'n kompliment'o'n. Permes'u, ke mi person'e trans'don'u ĝi'n al li, ĉar est'as ver'e romantik'e, se Piero salut'as per gitar'a kant'o si'a'n por'ĉiam'a'n Pierinon. (Li for'kur'as en la bal'ĉambr'o'n.)

PIERINO (rev'ant'e): Est'as ver'e romantik'e, se Piero salut'as per gitar'a kant'o si'a'n pro'ĉiam'a'n Pierinon. Strang'a hom'o, sed bon'kor'a. (Rigard'ant'e al la bal'ĉambr'o.) Ah! li ating'is li'n! Ili inter'parol'ad'as. Mi'a Piero ruĝ'iĝ'as... Ŝajn'as balbut'e respond'i i'o'n kaj nun... kun ĝoj'e bril'ant'a'j okul'o'j ĉirkaŭ'pren'as li'n... Li trans'pren'as la gitar'o'n kaj ven'as... ven'as. Ho Di'o, kiel bat'as mi'a kor'o!

(Ekster'e ek'son'as la kant'o de jun'a Piero kun akompan'o de gitar'o.)

PIERO (jun'a, en sam'a kostum'o kiel la mal'jun'a, ven'as sen mask'o el la bal'ĉambr'o):

PIERINO (dum la du'a strof'a pren'as krizantem'o'n el la flor'vaz'o kaj ĉe la fin'o de l’ kant'o ŝi trans'don'as ĝi'n al li. Tre varm'e kaj am'em'e): Al Piero!

PIERO: Pierino!

PIERINO: Piero!

PIERO (kun ŝerc'a serioz'ec'o): Je la nom'o de la mal'jun'a Piero mi pet'as de vi la plen'um'o'n de li'a tut'kor'a dezir'o.

PIERINO: Kio'n li dezir'as?

PIERO: Feliĉ'ig'u mi'n per vi'a man'et'o, est'u mi'a por'ĉiam'a Pierino kaj li'a am'at'a — bo'fil'in'o.

PIERINO: Kiu li est'as do?

PIERO: Mi'a patr'o!

PIERINO (kor'tuŝ'it'e): Nun mi kompren'as.

PIERO: Kio'n?

PIERINO: La larm'o'j'n, kiu'j bril'is en li'a'j okul'o'j.

PIERO: Kaj kio'n vi respond'as?

(Ekster'e danc'muzik'o.)

PIERINO (solen'e): Dir'u al li, ke Pierino de mi'a Piero humil'e kaj am'o'plen'e kapitulac'as antaŭ la vol'o de Piero de iam'a Pierino.

PIERO (ĉirkaŭ'pren'ant'e ŝi'n): Kar'a! Kar'a! Ci mi'a! (Long'daŭr'a kis'o.)

Kelner'o (ven'as): Sinjor'a moŝt'o, ĉu (vid'ant'e la am'a'n scen'o'n) ĉu — ĉu — ĉu... hah... pardon'u! (Si'n re'turn'ant'e de la par'o.) En mask'o'bal'o, dum karnaval'o, neni'u pov'as est'i cert'a pri tio, ke li rest'os sol'a. Ankaŭ mi mem, kvankam tre mal'oft'e, sed tamen, se okaz'e aŭ...

PIERO (rimark'ant'e li'n): Kio'n vi vol'as? Vi pov'as for'ir'i!

Kelner'o: Laŭ'dezir'e, sinjor'a moŝt'o! Laŭ'dezir'e!

Kurten'o fal'as.

Jubile'o!... du'dek'kvin'jar'a jubile'o!... kvar'on'cent'jar'a jubile'o de esperant'ist'ec'o!

Du'dek'kvin jar'o'j est'as mult'a temp'o eĉ en la ordinar'a, sen'emoci'a hom'a viv'o; tiom pli mult'a ĝi est'as por esperant'ist'o. Pli ol la du'on'o ĝi est'as de la viv'o de Esperant'o mem, kaj preskaŭ la du'on'o de mi'a propr'a viv'o. Permes'u do al mi, kar'a leg'ant'o, ke mi „fest'u“ mi'a'n jubile'o'n per jen'a babil'ad'o, per kiu mi intenc'as far'i al vi fidel'a'n raport'o'n de la histori'o de mi'a person'a viv'o koncern'ant'a Esperant'o'n. Ebl'e tiu ĉi kvazaŭ'felieton'a seri'o ne est'os tre interes'a por vi, sed sci'u, ke mi ĝu'as skrib'ant'e jen'a'j'n lini'o'j'n, ĉar dum la skrib'o mi kvazaŭ du'a'foj'e tra'viv'as tiu'j'n du'dek'kvin jar'o'j'n, kiu'j'n mi pas'ig'is en la mond'o de la plej nobl'a hom'a ide'o; tial mi esper'as, ke vi est'os indulg'a juĝ'ist'o kaj ne kulp'ig'os mi'n je tro'a ego'ism'o kaj vant'ec'o.

Ĉar mi ne vol'as ted'i la leg'ant'o'n per long'a'j aŭtobiografi'a'j pri'skrib'o'j, per komplik'it'a'j perifraz'o'j: mi tuj komenc'as mi'a'n raport'o'n, klopod'ant'e skrib'i mal'long'e, konserv'ant'e la objektiv'ec'o'n.

*

Antaŭ ĉio mi dev'as dir'i, ke mi posed'is mal'grand'a'n pres'ej'o'n, nur kun unu man'a maŝin'o, en la urb'o Szekszárd (Hungar'uj'o).

En la jar'o 1897-a, kiam mi est'is 29-jar'a, tut'e hazard'e fal'is en mi'a'j'n man'o'j'n prospekt'o anonc'ant'a baldaŭ'a'n aper'o'n de lern'o'libr'o de Esperant'o, verk'at'a de S-ro Abel'o Barabás. Tiu prospekt'o en'hav'is la leg'regul'o'j'n, ceter'e ekstrakt'o'n el la gramatik'o, el la sufiks'ad'o kaj eĉ el la vort'ar'o de ni'a lingv'o, kaj, krom tio, prezent'is tekst'o'j'n proz'a'j'n kaj vers'a'j'n.

Ĝis tiam mi neni'o'n aŭd'is pri Esperant'o.

— Jen nov'a volapuk'o! — mi pens'is kaj mi zorg'e tra'stud'is la prospekt'o'n.

Ĝi'a efik'o sur mi'n est'is mir'ind'a. Tamen, mi dev'as konfes'i, mi vid'is tiam en Esperant'o nur lingv'o'n, tut'mond'a'n, universal'a'n parol'help'il'o'n; tiam mi ne pens'is ankoraŭ, ke Esperant'o, penetr'int'e en la cerb'o'n, penetr'as ankaŭ en la anim'o'n, eĉ en la karn'o'n, en la sang'o'n, por trans'form'i ni'n en efektiv'a'n hom'o'n...

Kompren'ebl'e, mi mend'is la lern'o'libr'o'n en kelk'a'j ekzempler'o'j, kun la esper'o, ke mi cert'e trov'os sekv'ant'o'j'n por la nov'a lingv'o, — kaj mi mal'pacienc'e atend'is ĝi'a'n ricev'o'n, kio okaz'is post kelk'a'j monat'o'j. Ha! kiel plezur'e mi pren'is la long'e atend'it'a'n libr'o'n! Tuj mi komenc'is serioz'e lern'i la lingv'o'n, kaj post du tag'o'j mi jam skrib'is leter'o'n al la redakci'o de la sol'a esperant'o'lingv'a gazet'o Lingv'o Inter'naci'a, tiam en Upsal'a (Sved'uj'o), por send'ig'i al mi ekzempler'o'n.

Post ok tag'o'j mi ricev'is la gazet'o'n, kun'e kun leter'o de S-ro Paŭl Nylén, ĝi'a redaktor'o, kiu esprim'is si'a'n surpriz'o'n pro la ĝoj'ind'a fakt'o, ke ekzist'as esperant'a lern'o'libr'o por Hungar'o'j; li pet'is mi'n, ke mi hav'ig'u al li unu ekzempler'o'n da ĝi. Mi send'is al li la petit'a'n libr'o'n, kaj, ĉar ĝi'a prez'o egal'is al tiu de la jar'abon'o de la gazet'o, per tiu send'o mi far'iĝ'is abon'ant'o de Lingv'o Interacia.

En la sekv'int'a numer'o aper'is detal'a, tre favor'a raport'o pri la hungar'a lern'o'libr'o.

*

Inter'temp'e, inter S-ro Nylén kaj mi est'iĝ'is varm'a korespond'ad'o, ver'e amik'a. Dank’ al S-ro Nylén, mi tiam sci'iĝ'is, ke Esperant'o ne est'as nur lingv'o, sed io ali'a, io mult'e pli alt'a, mult'e pli majest'a, — ĉar ĝi, penetr'int'e en mi'a'n cerb'o'n, penetr'is ankaŭ en mi'a'n anim'o'n, en mi'a'n karn'o'n, en mi'a'n sang'o'n; kaj tiam mi far'iĝ'is... esperant'ist'o, esperant'ist'o en la plej sankt'a senc'o de l’ vort'o.

De tiam mi sent'is ĉiam ne'pri'skrib'ebl'a'n ĝoj'o'n, kiam mi ricev'is numer'o'n de ni'a am'at'a Lingv'o Inter'naci'a. (Mi bon'e memor'as ankoraŭ, kvazaŭ mi eĉ hodiaŭ vid'us ĝi'n: ĝi est'is banderol'it'a en blu'a paper'o, kun pres'it'a adres'o sur citron'flav'a paper'ruband'o sur'glu'it'a.) Mi'a plej ŝat'at'a leg'aĵ'o est'is ĝi. Por unu el ĝi'a'j tiam'a'j numer'o'j mi eĉ verk'is humor'aĵ'et'o'n titol'it'a'n „Mal'help'it'a bigami'o“; tiu ĉi est'is mi'a unu'a esperant'a verk'o.

Baldaŭ mi hav'is mult'a'j'n divers'land'a'j'n korespond'ant'o'j'n, el kiu'j kelk'a'j post'e far'iĝ'is fam'e'kon'at'a'j sam'ide'an'o'j.

*

Bedaŭr'ind'e, mi est'is izol'it'a esperant'ist'o, sol'a en mi'a urb'o. Mi prov'is esperant'ist'ig'i kelk'a'j'n amik'o'j'n, sed van'e, mi ne sukces'is. Ili respond'is al mi, ke ili ne est'as „frenez'a'j“; ke ili mal'ŝat'eg'as tiu'n „fantazmagorian utopi'o'n“; ke mi est'as „mani'ul'o“; ke ĉiu esperant'ist'o est'as „sen'cerb'ul'o“, ili'n oni dev'us en'ferm'i en frenez'ul'ej'o'n, ktp. — Ho! la bel'a roz'o de Esperant'o hav'is ankaŭ dorn'o'j'n: ĉie mi renkont'is nur mok'rid'o'j'n. Sed tiu'j dorn'o'j ne pov'is mi'n kor'pik'i; mi'a kor'o ja plen'a est'is de entuziasm'o, ne rest'is en ĝi spac'o por la dorn'o'j. Mi do mok'rid'is la mok'rid'ant'o'j'n kaj daŭr'ig'is mi'a'n voj'o'n.

*

En tiu temp'o fond'iĝ'is ankaŭ ali'a gazet'o: L’Espérantiste, en Franc'uj'o, redakt'it'a franc'e kaj esperant'e. Ankaŭ ĝi'n mi diligent'e leg'is.

La redakci'o de tiu ĉi gazet'o tiam organiz'is esperant'a'n literatur'a'n konkurs'o'n, kiu'n mi ankaŭ part'o'pren'is kaj mi sukces'is gajn'i tri'a'n premi'o'n: arĝent'it'a'n bronz'o'palm'o'n. Tiu ne'esper'it'a prosper'o mult'e fier'ig'is kaj energi'ig'is mi'n, tiom pli, ĉar eĉ kelk'a'j hungar'a'j gazet'o'j parol'is pri tiu fakt'o.

En la jar'o 1899-a mi verk'is la Libr'o'n de l’ Humor'aĵ'o, mi'a'n unu'a'n libr'o'n, por kiu mi'a kar'a amik'o Nylén bon'vol'is skrib'i antaŭ'parol'o'n tre ĉarm'a'n. Tiu'n libr'o'n mi pres'is en mi'a pres'ej'o: ĝi baldaŭ dis'vend'iĝ'is.[1]

En la fin'o de la sam'a jar'o Lingv'o Inter'naci'a deklar'is, ke ĝi, post kvar'jar'a viv'o dev'as ĉes'ig'i si'a'n ekzist'ad'o'n, pro financ'a'j kaŭz'o'j, precip'e pro mank'o de sufiĉ'a nombr'o da abon'ant'o'j. Tiu cirkonstanc'o tre mal'ĝoj'ig'is mi'n, ĉar mi est'is konvink'it'a, ke L’Espérantiste ne pov'os daŭr'ig'i tiu'n rol'o'n, kiu'n la mal'aper'ont'a Lingv'a Inter'naci'a plen'um'is.

Sed dank’ al mi'a intim'a korespond'ad'o kun S-ro Nylén, ni sukces'is sav'i la viv'o'n de la agoni'ant'a gazet'o: mi entrepren'is ĝi'a'n el'don'o'n kaj pres'ad'o'n, kaj li rest'is redaktor'o. Tiam ĝi hav'is nur kelk'dek'o'n da abon'ant'o'j; sed kiam la esperant'ist'ar'o vid'is, ke la pres'organ'o re'far'iĝ'as viv'o'kapabl'a, ĝi baldaŭ hav'is preskaŭ sufiĉ'e da abon'ant'a'j. S-ro Nylén do send'ad'is al mi la por'gazet'a'j'n manuskript'o'j'n el Sved'uj'o en Hungar'uj'o'n, kaj la gazet'o re'aper'is regul'e. Baldaŭ S-ro Nylén tut'e trans'ced'is ĝi'n al mi, — kaj tia'manier'e mi far'iĝ'is „redaktor'o-el'don'ant'o-pres'ant'o-administr'ant'o“ de Lingv'o Inter'naci'a.

(Daŭr'ig'ot'a.)

PAŬLO LENGYEL.

Viv'o De ZAMENHOF. Verk'it'a de Edmond Privat. El'don'o de la Brit'a Esperant'o Asoci'o. Libr'ar'o Bolingbroke-Mudie.

Supr'e, sur mont'o, mi sid'as. Ĉirkaŭ mi la unu'ton'a elokvent'ec'o de la parol'ant'a mut'ec'o fabel'as pri efektiv'iĝ'o de ideal'ist'a'j rev'o'j. Mal'supr'e, en la val'o, etend'iĝ'as grand'spac'e la urb'eg'o, ŝaŭm'e viv'ant'a, kiel gigant'a formik'ej'o. La dis'son'ant'a bru'o de la nerv'a lukt'ad'o por viv'o aŭd'iĝ'as ĥaos'e per mal'laŭt'a murmur'o. Tie la real'o per si'a'j bagatel'a'j mal'help'aĵ'o'j, ĉi tie la sankt'a harmoni'o de la natur'o reg'as ĉio'n.

Dum ĉi-tiu'j kontrast'a'j impres'o'j leg'ant'e la verk'o'n, mi ne pov'as de'ten'i mi'n, ke ne interpret'u mi'a'j'n pens'o'j'n per kelk'a'j lini'o'j, kvankam konciante, ke per tio mi trans'ir'as la lim'o'j'n de simpl'a recenz'o. Sincer'e konfes'ant'e mi eĉ ne intenc'is far'i laŭ'regul'a'n recenz'o'n, ĉar ĝi'n ne bezon'as la aŭtor'o, kiu per si'a biografi'a pri'skrib'o rakont'as kor'tuŝ'e al ni la viv'o'n de Zamenhof. Mir'ind'a verk'o, kiu re'spegul'as ne sol'e la viv'o'n de geni'ul'o, al kiu la mond'o ŝuld'as dank'plen'e, sed ĝi permes'as konjekt'i ankaŭ la intern'a'n mond'o'n de la aŭtor'o.

Zamenhof kaj Edmond Privat. Jen du nom'o'j, kiu'j frap'as mi'a'n atent'o'n kaj ig'as mi'n en'profund'iĝ'i en ĉiu'j'n lini'o'j'n dum la leg'ad'o. La Majstr'o kaj li'a fidel'a disĉipl'o. La du'a sekv'as la voj'o'n, montr'it'a'n de la unu'a kaj per tio li far'as la plej bel'a'n dev'o'n, plen'um'as la plej ideal'a'n task'o'n por bon'o de la tut'a hom'ar'o. Kun sincer'a riverenc'o mi klin'as la kap'o'n antaŭ ili.

La Majstr'o, jam mort'int'a, kun spirit'o viv'ant'a est'as inter ni kaj por fund'e kon'i ĉi-tiu'n anim'o'n, la plej hom'a'n en la last'a jar'cent'o, la disĉipl'o fidel'a prezent'as ĝi'n al ni per majstr'a elokvent'ec'o en si'a verk'o.

Dum la leg'ad'o, kontraŭ'vol'e aper'as antaŭ ni la Majstr'o, kies kar'a'n memor'o'n ni ĉiu'j port'as en ni. Tiu dolor'e solen'a vizaĝ'o; tiu'j trajt'o'j, klasik'e mild'a'j; tiu'j okul'o'j, plen'a'j de persist'a bon'ec'o, est'as sen'ĉes'e antaŭ ni, dank’ al talent'o admir'ind'a de E. Privat. Li re'viv'ig'as por moment'o'j antaŭ ĉiu leg'ant'o tiu'n hom'o'n, kies batal’ kaj tromp'iĝ'o plen'a viv'o est'as tragedi'o, sed sam'temp'e model'o imit'ind'a. La viv'o de ni'a, ĉiam'e viv'ant'a Majstr'o, est'u tiu font'o, el kiu ni, post'e'ul'o'j, ĉerp'os entuziasm'o'n, persist'ec'o'n dum hor'o'j de la mal'esper'o. La viv'o de la fidel'a disĉipl'o est'u tiu ekzempl'o, kiu klar'e fid'ind'e pruv'as, ke la sekv'ad'o de la voj'o pli'riĉ'ig'as ni'n en spirit'o, alt'ig'as la anim'o'j'n super la ĉiu'tag'a'j'n bagatel'o'j'n kaj akir'as por ni, por ni'a ide'o sincer'kor'a'j'n hom'frat'o'j'n.

Leg'u ĉi-tiu'n verk'o'n, kiu est'as unu el la plej bril'ant'a'j gem'o'j de ni'a original'a literatur'o. Ĝi'a'n stil'a'n perfekt'ec'o'n jam garanti'os la nom'o de l’ aŭtor'o. Li ne bezon'as recenz'o'n, nek li'a verk'o. Ĉiu Esperant'ist'o leg'u kaj sekv'u la Majstr'o'n!!

(Job'o.)

Asonanc'o. Rim'i en Esperant'o ne est'as mal'facil'e. La radik'fin'aĵ'o'j, plen'sonor'a'j per la fort'a akcent'o kvazaŭ tent'as, al'vok'as „kun'rim'ig'u ni'n“. Kaj jen, hom'o'j kiu'j neniam prov'is ĉarpent'i eĉ unu strof'o'n en si'a ge'patr'a lingv'o, lern'int'e Esperant'o'n subit'e trov'as en si kapabl'o'n poezi'a'n kaj prov'as per kuraĝ'a salt'o ek'sid'i sur la dors'o de la Pegaz'o. La hazard'o, ke dolor'o-kor'o-flor'o-plor'o-memor'o, am'o-flam'o, mort'o-sort'o ktp. inter'rim'as, la ebl'ec'o de rim'o'j, kiel kor'et'o-man'et'o, am'eg'o-dolor'eg'o eĉ vid'ad'as-vol'ad'as est'as kulp'a'j pri mult'a'j kaj ne'atend'it'a'j „poet'iĝ'o'j“.

Sed konklud'i el ĉi tio, ke Esp. est'as riĉ'a je rim'o'j, est'us tut'e erar'e. Ĉar la ad'as-ism'o'j ne est'as rim'o'j. Per Di'o kaj diabl'o! Ili ne est'as rim'o'j! Krim'o'j ili est'as! Blasfem'o'j kontraŭ di'o Apollo! Kaj la ceter'a'j rim'o'j ĉiu'j est'as radik'rim'o'j, do ili'a nombr'o est'as lim'it'a, kvazaŭ el'kalkul'ebl'a. La nombr'o de la poezi'e uz'ebl'a'j rim'vort'o'j est'as eĉ pli mal'grand'a, tiel ke ni pov'as dir'i, ke la unu'a'vid'a rimriĉero est'as nur'a ŝajn'o. Ver'e la traduk'ant'o uz'ant'a nur pur'a'j'n kaj ver'a'j'n (ne ad'as'ist'a'j'n) rim'o'j'n, star'as mult'foj'e antaŭ apenaŭ plen'um'ebl'a task'o, kaj eĉ se sukces'as al li tiel ĵongl'i la vort'o'j'n ke la fin'aĵ'o'j de la vers'lini'o'j kun'rim'u, la ĉiam ripet'iĝ'ant'a'j el'uz'it'a'j rim'vort'o'j efik'as monoton'e kaj enu'ig'e. La poet'o nur kvazaŭ hont'e aplik'as tia'j'n ŝim'a'j'n pra'rim'o'j'n, kiel vent'o-sent'o, aŭ fin'o-knab'in'o.

Prezent'as si'n do la demand'o, kiel pli'ampleks'iĝ'i la Esperant'a'n rim'vort'ar'o'n. Kaj tie, sam'e kiel en la ritm'o (pri kiu mi vol'as disput'i sekv'ont'a'n foj'o'n) oni dev'as konsider'i la natur'o'n de ni'a lingv'o. La vokal'o'j est'as en ni'a lingv'o akr'e diferenc'it'a'j, klar'e el'parol'ot'a'j, en la antaŭ'last'a silab'o ankaŭ akcent'it'a'j, en la last'a silab'o ili port'as la gramatik'a'n karakter'o'n de la vort'o, ili'a mal'sam'ec'o fort'e evident'iĝ'as. Do rim'o'j kun vokal'mal'sam'ec'o (precip'e uz'at'a'j de rus'a'j sam'ide'an'o'j) — hom'o-dom'a, bela-pel'i, eĉ batal'i-ĉeval'o'j — tut'e ne sent'iĝ'as rim'o'j.

Rest'as la konsonant'o'j. Ili kaŝ'as si'n en la ombr'o de la fort'e akcent'it'a vokal'o, kaj oni tut'e ne rimark'as, se ili ne est'as la sam'a'j, nur parenc'o'j proksim'a'j. Kompren'ebl'e oni dev'as aŭd'i ili'n kaj ne vid'i, precip'e ne serĉ'i ili'n persekut'ant'e, kun la ruĝ'a krajon'o en la man'o.

Jen la parenc'a'j konsonant'o'j:

La last'a'j du est'as sol'a'j, sen'parenc'a'j.

Ekzempl'o'j: sorĉ'a-dolĉ'a, pint'a-ind'a, montr'i-tondr'i, kaŝ'o-bala'aĵ'o, soif'a-naiv'a, ard'u nur-mal'jun'ul’ ktp. Ĉu ili ne bon'e son'as kun'e? Kaj pri'pens'u, ke en la vers'o'j ili ne star'as unu apud la ali'a, sed en distanc'o de pli aŭ mal'pli long'a vers'lini'o.

La asonanc'o'j est'as pli'fort'ig'ebl'a'j per la kun'sonor'o de la antaŭ'a'j silab'o'j. La vokal'o'j i kaj u est'as pli penetr'ant'a'j, do kun ili la asonanc'o est'as pli perfekt'a. Per la uz'o de tia'j rimed'o'j tut'e bon'e son'as eĉ mal'pli perfekt'a'j asonanc'o'j, ekz:

Jen do, en la asonanc'o'j nov'a sfer'o por montr'i la lert'ec'o'n de la poet'o. Okaz'o por montr'i li'a'n art'kapabl'o'n, gust'o'n, ĝust'a'n juĝ'o'n. Arm'il'o kontraŭ la mucid'a'j ad'as'ism'o'j. Kaj eĉ se oni kondamn'os mi'n je etern'a leg'ad'o de vers'recenz'o'j mi tamen ek'kant'as nun decid'e kaj aŭdac'e:

  
  
  
  
  
End of the Project Gutenberg EBook of Literatura Mondo, numero 1, 1922  
Oktobro, by Various  
  
*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK LITERATURA MONDO, NUMERO 1 ***  
  
***** This file should be named 52062-h.htm or 52062-h.zip *****  
This and all associated files of various formats will be found in:  
        http://www.gutenberg.org/5/2/0/6/52062/  
  
Produced by Andrew Sly and Roel Haveman. Music prepared  
by Linda Cantoni.  
  
  
Updated editions will replace the previous one--the old editions will  
be renamed.  
  
Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright  
law means that no one owns a United States copyright in these works,  
so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United  
States without permission and without paying copyright  
royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part  
of this license, apply to copying and distributing Project  
Gutenberg-tm electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG-tm  
concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark,  
and may not be used if you charge for the eBooks, unless you receive  
specific permission. If you do not charge anything for copies of this  
eBook, complying with the rules is very easy. You may use this eBook  
for nearly any purpose such as creation of derivative works, reports,  
performances and research. They may be modified and printed and given  
away--you may do practically ANYTHING in the United States with eBooks  
not protected by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the  
trademark license, especially commercial redistribution.  
  
START: FULL LICENSE  
  
THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE  
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK  
  
To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free  
distribution of electronic works, by using or distributing this work  
(or any other work associated in any way with the phrase "Project  
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full  
Project Gutenberg-tm License available with this file or online at  
www.gutenberg.org/license.  
  
Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project  
Gutenberg-tm electronic works  
  
1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm  
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to  
and accept all the terms of this license and intellectual property  
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all  
the terms of this agreement, you must cease using and return or  
destroy all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your  
possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a  
Project Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound  
by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the  
person or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph  
1.E.8.  
  
1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be  
used on or associated in any way with an electronic work by people who  
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few  
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works  
even without complying with the full terms of this agreement. See  
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project  
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this  
agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm  
electronic works. See paragraph 1.E below.  
  
1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the  
Foundation" or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection  
of Project Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual  
works in the collection are in the public domain in the United  
States. If an individual work is unprotected by copyright law in the  
United States and you are located in the United States, we do not  
claim a right to prevent you from copying, distributing, performing,  
displaying or creating derivative works based on the work as long as  
all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope  
that you will support the Project Gutenberg-tm mission of promoting  
free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg-tm  
works in compliance with the terms of this agreement for keeping the  
Project Gutenberg-tm name associated with the work. You can easily  
comply with the terms of this agreement by keeping this work in the  
same format with its attached full Project Gutenberg-tm License when  
you share it without charge with others.  
  
1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern  
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are  
in a constant state of change. If you are outside the United States,  
check the laws of your country in addition to the terms of this  
agreement before downloading, copying, displaying, performing,  
distributing or creating derivative works based on this work or any  
other Project Gutenberg-tm work. The Foundation makes no  
representations concerning the copyright status of any work in any  
country outside the United States.  
  
1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:  
  
1.E.1. The following sentence, with active links to, or other  
immediate access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear  
prominently whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work  
on which the phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the  
phrase "Project Gutenberg" is associated) is accessed, displayed,  
performed, viewed, copied or distributed:  
  
  This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and  
  most other parts of the world at no cost and with almost no  
  restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it  
  under the terms of the Project Gutenberg License included with this  
  eBook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the  
  United States, you'll have to check the laws of the country where you  
  are located before using this ebook.  
  
1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is  
derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not  
contain a notice indicating that it is posted with permission of the  
copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in  
the United States without paying any fees or charges. If you are  
redistributing or providing access to a work with the phrase "Project  
Gutenberg" associated with or appearing on the work, you must comply  
either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or  
obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg-tm  
trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9.  
  
1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted  
with the permission of the copyright holder, your use and distribution  
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any  
additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms  
will be linked to the Project Gutenberg-tm License for all works  
posted with the permission of the copyright holder found at the  
beginning of this work.  
  
1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm  
License terms from this work, or any files containing a part of this  
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.  
  
1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this  
electronic work, or any part of this electronic work, without  
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with  
active links or immediate access to the full terms of the Project  
Gutenberg-tm License.  
  
1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,  
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including  
any word processing or hypertext form. However, if you provide access  
to or distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format  
other than "Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official  
version posted on the official Project Gutenberg-tm web site  
(www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense  
to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means  
of obtaining a copy upon request, of the work in its original "Plain  
Vanilla ASCII" or other form. Any alternate format must include the  
full Project Gutenberg-tm License as specified in paragraph 1.E.1.  
  
1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,  
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works  
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.  
  
1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing  
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works  
provided that  
  
* You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from  
  the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method  
  you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed  
  to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he has  
  agreed to donate royalties under this paragraph to the Project  
  Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid  
  within 60 days following each date on which you prepare (or are  
  legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty  
  payments should be clearly marked as such and sent to the Project  
  Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in  
  Section 4, "Information about donations to the Project Gutenberg  
  Literary Archive Foundation."  
  
* You provide a full refund of any money paid by a user who notifies  
  you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he  
  does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm  
  License. You must require such a user to return or destroy all  
  copies of the works possessed in a physical medium and discontinue  
  all use of and all access to other copies of Project Gutenberg-tm  
  works.  
  
* You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of  
  any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the  
  electronic work is discovered and reported to you within 90 days of  
  receipt of the work.  
  
* You comply with all other terms of this agreement for free  
  distribution of Project Gutenberg-tm works.  
  
1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project  
Gutenberg-tm electronic work or group of works on different terms than  
are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing  
from both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and The  
Project Gutenberg Trademark LLC, the owner of the Project Gutenberg-tm  
trademark. Contact the Foundation as set forth in Section 3 below.  
  
1.F.  
  
1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable  
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread  
works not protected by U.S. copyright law in creating the Project  
Gutenberg-tm collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm  
electronic works, and the medium on which they may be stored, may  
contain "Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate  
or corrupt data, transcription errors, a copyright or other  
intellectual property infringement, a defective or damaged disk or  
other medium, a computer virus, or computer codes that damage or  
cannot be read by your equipment.  
  
1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right  
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project  
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project  
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project  
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all  
liability to you for damages, costs and expenses, including legal  
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT  
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE  
PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE  
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE  
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR  
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH  
DAMAGE.  
  
1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a  
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can  
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a  
written explanation to the person you received the work from. If you  
received the work on a physical medium, you must return the medium  
with your written explanation. The person or entity that provided you  
with the defective work may elect to provide a replacement copy in  
lieu of a refund. If you received the work electronically, the person  
or entity providing it to you may choose to give you a second  
opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If  
the second copy is also defective, you may demand a refund in writing  
without further opportunities to fix the problem.  
  
1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth  
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO  
OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT  
LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.  
  
1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied  
warranties or the exclusion or limitation of certain types of  
damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement  
violates the law of the state applicable to this agreement, the  
agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or  
limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or  
unenforceability of any provision of this agreement shall not void the  
remaining provisions.  
  
1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the  
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone  
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in  
accordance with this agreement, and any volunteers associated with the  
production, promotion and distribution of Project Gutenberg-tm  
electronic works, harmless from all liability, costs and expenses,  
including legal fees, that arise directly or indirectly from any of  
the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this  
or any Project Gutenberg-tm work, (b) alteration, modification, or  
additions or deletions to any Project Gutenberg-tm work, and (c) any  
Defect you cause.  
  
Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm  
  
Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of  
electronic works in formats readable by the widest variety of  
computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It  
exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations  
from people in all walks of life.  
  
Volunteers and financial support to provide volunteers with the  
assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's  
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will  
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project  
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure  
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future  
generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary  
Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see  
Sections 3 and 4 and the Foundation information page at  
www.gutenberg.org Section 3. Information about the Project Gutenberg  
Literary Archive Foundation  
  
The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit  
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the  
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal  
Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification  
number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary  
Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by  
U.S. federal laws and your state's laws.  
  
The Foundation's principal office is in Fairbanks, Alaska, with the  
mailing address: PO Box 750175, Fairbanks, AK 99775, but its  
volunteers and employees are scattered throughout numerous  
locations. Its business office is located at 809 North 1500 West, Salt  
Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up to  
date contact information can be found at the Foundation's web site and  
official page at www.gutenberg.org/contact  
  
For additional contact information:  
  
    Dr. Gregory B. Newby  
    Chief Executive and Director  
    gbnewby@pglaf.org  
  
Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg  
Literary Archive Foundation  
  
Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide  
spread public support and donations to carry out its mission of  
increasing the number of public domain and licensed works that can be  
freely distributed in machine readable form accessible by the widest  
array of equipment including outdated equipment. Many small donations  
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt  
status with the IRS.  
  
The Foundation is committed to complying with the laws regulating  
charities and charitable donations in all 50 states of the United  
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a  
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up  
with these requirements. We do not solicit donations in locations  
where we have not received written confirmation of compliance. To SEND  
DONATIONS or determine the status of compliance for any particular  
state visit www.gutenberg.org/donate  
  
While we cannot and do not solicit contributions from states where we  
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition  
against accepting unsolicited donations from donors in such states who  
approach us with offers to donate.  
  
International donations are gratefully accepted, but we cannot make  
any statements concerning tax treatment of donations received from  
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.  
  
Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation  
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other  
ways including checks, online payments and credit card donations. To  
donate, please visit: www.gutenberg.org/donate  
  
Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic works.  
  
Professor Michael S. Hart was the originator of the Project  
Gutenberg-tm concept of a library of electronic works that could be  
freely shared with anyone. For forty years, he produced and  
distributed Project Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of  
volunteer support.  
  
Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed  
editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in  
the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not  
necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper  
edition.  
  
Most people start at our Web site which has the main PG search  
facility: www.gutenberg.org  
  
This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,  
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary  
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to  
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.